غربالگری سه ماهه اول
در غربالگری سه ماهه اول بارداری می توان با استفاده از آزمایش خون و سونوگرافی، احتمال ابتلای نوزاد به سندرم داون را تخمین زد. این آزمایشات همچنین ممکن است احتمال وجود سایر اختلالات کروموزومی مانند سندرم ادواردز را نشان دهد. این نوع غربالگری فرصتی را برای ارزیابی احتمال وجود این شرایط بدون انجام روشهای تهاجمی تر، مانند نمونه برداری از پرزهای کوریونی یا آمنیوسنتز فراهم می کند. در حال حاضر فقط برای زنانی که نتایج غربالگری آنها نشان می دهد که در گروه خطر بالاتری قرار دارند، در مورد آزمایشات بیشتر مشاوره داده می شود. برای انجام آزمایش غربالگری دوران بارداری میتوانید به بهترین آزمایشگاه تهران مراجعه نمایید.
NIPT
آزمایش NIPT یا (cffDNA) یک آزمایش خون غیر تهاجمی است که می تواند خطر ابتلای جنین به اختلالات کروموزومی را در اوایل بارداری ارزیابی کند. این آزمایش در هفته دهم بارداری انجام شود.
در حال حاضر، این آزمایش عمدتا سه اختلال را در جنین در حال رشد بررسی میکند: سندرم داون (تریزومی 21) ، سندرم ادواردز (تریزومی 18) و سندرم پاتائو (تریزومی 13).
cffDNA توانایی تشخیص 98٪ موارد سندرم داون را با نرخ مثبت کاذب کمتر از 0.5٪ نشان داده است.
Double Marker
FTS یا First Trimester Screening می‌گویند. در این آزمایش به طور هم زمان دو شاخص خونی PAPP-A و Free βHCG و یک شاخص سونوگرافی به نام NT یا Nuchal Translucency بررسی می‌شود. این آزمایش از ابتدای هفته 11 تا انتهای هفته 13 (0+ 11 تا 6+13) انجام می‌شود. ارزش تشخیصی این تست 85 درصد است.
با انجام این آزمایش مادران در گروه اسکرین مثبت با ریسک ابتلای بالا و اسکرین منفی با ریسک ابتلای پایین قرار می‌گیرند.
نتیجه اسکرین مثبت به این معنی است که ریسک ابتلا به سندروم داون بر اساس سن مادر، سطوح سرمی PAPP-A و Free βHCG و نیز اندازه NT 1:250 یا بیشتر باشد.
نتیجه اسکرین منفی به این معنی است که ریسک ابتلا به سندروم داون کمتر از Cutoff اختصاصی ریسک ابتلا می‌باشد.
سطح سرمی PAPP-A در خانم‌های سیگاری 20 درصد پایین‌تر است. بنابراین اعمال تنظیمات اختصاصی MOM ضروری است.
Triple Marker
در این آزمایش AFP، HCG و استریول غیر کونژوگه اندازه‌گیری می‌شود. این تست در هفته‌های 15 تا 20 انجام می‌شود. برای انجام این تست نمونه خون از بیمار گرفته می‌شود و در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد. مقادیر غیر طبیعی ممکن است نشانه موارد زیر باشد:
- سندروم داون
- سندروم ادوارد
- نقائص لوله عصبی مانند اسپینا بیفیدا
- چند قلویی
Quad Marker
بین هفته های 15 تا 20 بارداری، ممکن است مادر آزمایش غربالگری را برای سندرم داون و نقایص لوله عصبی مانند اسپینا بیفیدا انجام دهد. این آزمایش غربالگری فرصتی را برای ارزیابی خطر وقوع این شرایط بدون انجام روش تهاجمی تر مانند آمنیوسنتز فراهم می کند. در اغلب موارد، فقط آن دسته از بیمارانی که نتایج غربالگری آنها نشان دهنده یک مشکل احتمالی است، باید برای آمنیوسنتز مراجعه کنند.
در سه ماهه دوم بارداری، انتظار می رود که سطح AFP و استریول افزایش یابد، مقدار hCG کاهش یابد و مقدار اینهبینین A نسبتاً ثابت بماند.
AFP توسط جنین تولید می شود و سپس به خون مادر منتقل می شود. یک جنین با نقص لوله عصبی دارای یک دهانه در ستون فقرات یا سر خود است که اجازه می دهد مقدار بیشتری از AFP به جریان خون مادر منتقل شود. AFP بالا همچنین می تواند در نتیجه جنین های متعدد، محاسبه اشتباه سن حاملگی، نقص دیواره شکم یا دلیل نامعلوم ایجاد شود. ممکن است سونوگرافی برای تعیین سن جنین و تأیید تعداد جنین درخواست شود.
نتایج آزمایش بر اساس سن، وزن و پیشینه قومی مادر برای ارزیابی خطر ابتلا نوزاد به نقص لوله عصبی یا اختلال کروموزومی تفسیر می شود.
Integrated Prenatal Screening Test
به این تست IPS نیز می‌گویند. در این آزمایش خانم باردار آزمایش مرحله اول را انجام می‌دهد ولی نتیجه آزمایش گزارش نمی‌شود و سپس در هفته 15 بارداری آزمایش‌های سه ماهه سوم را انجام داده و با استفاده از شاخص‌ها نتیجه محاسبه و گزارش می‌شود. ارزش تشخیصی این تست 95 درصد است و کاملترین پروتکل غربالگری سندروم داون در دنیا است.
کارایی این آزمون در تشخیص سندروم داون به شرح زیر است:
DR=90%
FPR=1.3%
OAPR=1:5
به این معنی که در خانم‌های اسکرین مثبت یک مورد از پنج مورد مبتلا خواهند بود.
غلظت مارکرها با افزایش سن بارداری تغییر میکند. به طوری که در سه ماهه اول PAPP-A و NT افزایش یافته و در سه ماهه دوم سطح سرمی AFP، UE3 افزایش و سطح Free βHCG کاهش و Inhibin-A پیش از هفته 17 کاهش و پس از آن افزایش می‌یابد. همچنین اندازه مارکرها در آزمایشگاه‌های مختلف، متفاوت است. به همین منظور غلظت هر مارکر به صورت مضربی از MOM بیان می‌شود که در ادامه به آن اشاره شده است.
مزایای این آزمایش عبارت است از:
- ایمن و موثر در تشخیص سندروم داون
- میزان مثبت کاذب پایین و میزان حساسیت بالای کلینیکی
- قابلیت تشخیص بارداری‌های با ریسک بالای ابتلا به سندروم ادوارد
غربالگری نقائص لوله عصبی از طریق اندازه گیری AFP
همانطور که گفتیم این آزمایش در دو مرحله انجام می‌شود. مرحله ابتدایی در هفته‌های 10 تا 13 انجام می‌گیرد. در این زمان انجام سونوگرافی برای تعیین CRL و NT ضروری است. در همین زمان نمونه خون برای اندازه‌گیری PAPP-A از بیمار گرفته می‌شود.
مرحله دوم این آزمایش در هفته‌های 15 تا 22 انجام می‌شود. نمونه خون گرفته شده از بیمار برای اندازه‌گیری AFP، UE3، Inhibin-A، Free βHCG به کار می‌رود. نتایج این آزمون تنها زمانی قابل ارائه خواهد بود که مادر هر دو مرحله آزمون انجام داده باشد. اگر نمونه خون تا پایان هفته 16 دریافت نشود، باید پیام یادآوری کننده به آدرس منزل مادر و پزشک یا شماره تماس مادر و پزشک ارسال شود. اگر تا هفته 20 نمونه خون اخذ نشود، ریسک سندروم داون با توجه به مرحله اول آزمون سنجیده می‌شود که ارزش آن نسبت به آزمون دو مرحله‌ای کمتر است.
Sequential Screening
روش Sequential به دو صورت "قدم به قدم" stepwise و "مشروط" Contingent اجرا می شود.
در مدل قدم به قدم stepwise ابتدا در سه ماهه اول FTS انجام می شود اگر ریسک بدست آمده بالاتر از cut off باشد بیمار برای مشاوره ژنتیک و انجام تست‌های تشخیصی CVS معرفی می‌گردد و اگر ریسک بدست آمده کمتر از cut off باشد بیمار کاندید انجام غربالگری سه ماهه دوم (کواد) خواهد بود.
در مدل مشروط زنان باردار بر اساس نتایج غربالگری سه ماهه اول به سه دسته ریسک بالا، ریسک متوسط و ریسک پایین تقسیم می شوند. زنان با ریسک بالا (بالاتر از 1:40) برای انجام CVS فرستاده می‌شوند. آنهایی که ریسک پایین دارند (کمتر از 1:2000) احتیاجی نیست که تست غربالگری دیگری در موردشان اجرا شود و فقط زنانی که دارای ریسک متوسط ( بین 1:40 و 1:2000) کاندید انجام غربالگری مرحله دوم (کواد) هستند. با اجرای این استراتژی نه تنها میزان تشخیص بالا و مثبت کاذب پایین داریم بلکه از تعداد غربالگری لازم در سه ماهه دوم کم می‌شود. در هر دو مدل Sequential موارد غربالگری مثبت برای انجام تست های تشخیصی زودهنگام CVS فرستاده می‌شوند. میزان تشخیص این روش ها بیشتر از 90% با مثبت کاذب 5% است.
منابع: