💉 دیابت نوع ۱
Type 1 Diabetes Mellitus
📘 توضیح کلی
دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی مزمن است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند. انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم می‌کند. در نبود انسولین، سطح قند خون افزایش می‌یابد و بدن نمی‌تواند از گلوکز به‌عنوان منبع انرژی استفاده کند.
دیابت نوع ۱ معمولاً در کودکان، نوجوانان یا بزرگسالان جوان تشخیص داده می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی رخ دهد. برخلاف دیابت نوع ۲، افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ برای ادامه زندگی نیاز به تزریق منظم انسولین دارند.
🌍 همه‌گیرشناسی
- حدود ۹٪ از کل موارد دیابت در جهان مربوط به دیابت نوع ۱ است
- شیوع بیشتر در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی
- در ایران، سالانه هزاران کودک و نوجوان با دیابت نوع ۱ تشخیص داده می‌شوند
- سن شروع معمولاً بین ۵ تا ۱۵ سالگی است، اما موارد بزرگسالی نیز وجود دارد
- شیوع در حال افزایش است، احتمالاً به‌دلیل عوامل محیطی و ژنتیکی
⚠️ علائم بالینی
علائم معمولاً به‌صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند:
- پرادراری (ادرار زیاد)
- پرنوشی (تشنگی شدید)
- کاهش وزن سریع
- خستگی شدید
- تاری دید
- تنفس با بوی میوه یا استون
- تهوع ، استفراغ
- در موارد شدید : کاهش سطح هوشیاری یا کمای دیابتی (کتواسیدوز)
🧪 علت‌های بروز بیماری
دیابت نوع ۱ ناشی از تخریب خودایمنی سلول‌های بتا پانکراس است. عوامل مؤثر عبارتند از:
- ژنتیک : سابقه خانوادگی دیابت نوع ۱
- عوامل محیطی : عفونت‌های ویروسی، تغذیه در اوایل زندگی
- اختلالات ایمنی : تولید آنتی‌بادی علیه سلول‌های انسولین‌ساز
- عدم پیشگیری : برخلاف دیابت نوع ۲، دیابت نوع ۱ قابل پیشگیری نیست
🛡️ راه‌های پیشگیری
- دیابت نوع ۱ قابل پیشگیری نیست
- تحقیقات در حال بررسی نقش تغذیه نوزادان، واکسن‌ها و عوامل محیطی هستند
- غربالگری ژنتیکی در خانواده‌های پرخطر ممکن است در آینده کمک‌کننده باشد
🔬 نحوه تشخیص بیماری و آزمایش های تشخیصی
|
نوع آزمایش |
کاربرد |
|
FBS یا قند خون ناشتا |
≥126 mg/dL نشانه دیابت |
|
HbA1c |
≥6.5٪ نشانه دیابت؛ شاخص کنترل بلندمدت |
|
آزمایش آنتی‌بادی‌های خودایمنی |
بررسی وجود آنتی‌بادی علیه سلول‌های بتا |
|
آزمایش C-peptide |
بررسی میزان تولید انسولین داخلی |
|
آزمایش کتوز و اسیدوز |
بررسی کتواسیدوز دیابتی در موارد شدید |
💊 درمان بیماری
درمان اصلی دیابت نوع ۱ تزریق منظم انسولین است.
انواع انسولین:
- انسولین سریع‌اثر (قبل از غذا)
- انسولین طولانی‌اثر (برای کنترل پایه‌ای)
- انسولین ترکیبی یا پمپ انسولین
مراقبت‌های مکمل:
- پایش روزانه قند خون با گلوکومتر یا سنسورهای مداوم
- رژیم غذایی متعادل با شمارش کربوهیدرات
- ورزش منظم با تنظیم دوز انسولین
- آموزش بیمار و خانواده درباره علائم افت یا افزایش قند خون
- درمان کتواسیدوز در موارد اورژانسی
پیگیری:
- آزمایش HbA1c هر ۳ ماه
- بررسی سلامت چشم، کلیه، قلب و اعصاب
- مشاوره تغذیه، روان‌شناسی و آموزش دیابت
📚 منابع اطلاعاتی
- WHO – Type 1 Diabetes
- JDRF – Type 1 Diabetes Research
- CDC – Type 1 Diabetes
- UpToDate Clinical Database