🪨 سنگ کلیه / حالب
Kidney / Ureteral Stones
📘 توضیح کلی
سنگ کلیه توده‌های سختی هستند که از تجمع مواد معدنی و نمک‌ها در کلیه تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها ممکن است در کلیه باقی بمانند یا وارد حالب (لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه می‌برد) شوند. عبور سنگ از حالب می‌تواند باعث درد شدید، انسداد ادرار و عفونت شود.
سنگ‌ها بسته به ترکیب شیمیایی، اندازه و محل تشکیل، علائم و درمان متفاوتی دارند. عوامل تغذیه‌ای، کم‌آبی بدن، بیماری‌های زمینه‌ای و ژنتیک در تشکیل سنگ نقش دارند. درمان شامل کنترل درد، دفع طبیعی سنگ، یا مداخلات پزشکی برای خارج‌سازی آن است.
🌍 همه‌گیرشناسی
- حدود ۱۰ تا ۱۵٪ افراد در طول زندگی خود دچار سنگ کلیه می‌شوند
- شیوع بیشتر در مردان، افراد بین ۳۰ تا ۵۰ سال
- در مناطق گرم و خشک (مانند جنوب ایران) شیوع بالاتر به‌دلیل کم‌آبی بدن
- عود سنگ در حدود ۵۰٪ افراد در ۵ سال اول پس از اولین سنگ
- در ایران، سنگ‌های اگزالات کلسیم شایع‌ترین نوع هستند
⚠️ علائم بالینی
- درد شدید و ناگهانی در پهلو یا شکم (کولیک کلیوی)
- انتشار درد به کشاله ران یا دستگاه تناسلی
- تهوع و استفراغ
- خون در ادرار (ادرار صورتی یا قرمز)
- سوزش یا تکرر ادرار
- کاهش حجم ادرار یا قطع آن (در انسداد کامل)
- تب و لرز (در صورت عفونت همزمان)
🧪 علت‌های بروز بیماری
سنگ کلیه در اثر افزایش غلظت مواد معدنی در ادرار و کاهش حجم ادرار تشکیل می‌شود. عوامل زمینه‌ساز عبارتند از:
- کم‌آبی بدن و مصرف ناکافی مایعات
- رژیم غذایی پرنمک، پرپروتئین یا پرکلسیم
- سابقه خانوادگی سنگ کلیه
- بیماری‌های زمینه‌ای : هیپرپاراتیروئیدیسم، نقرس، عفونت‌های مزمن ادراری
- مصرف برخی داروها مانند دیورتیک‌ها، مکمل‌های کلسیم یا ویتامین D
- بی‌تحرکی یا بستری طولانی‌مدت
🛡️ راه‌های پیشگیری
- نوشیدن حداقل ۲ تا ۳ لیتر آب در روز
- کاهش مصرف نمک، پروتئین حیوانی و غذاهای پر اگزالات (مثل اسفناج، چای، شکلات)
- مصرف مناسب کلسیم از منابع غذایی (نه مکمل‌ها)
- فعالیت بدنی منظم
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مانند نقرس یا پاراتیروئید
- پایش دوره‌ای ادرار و سونوگرافی در افراد با سابقه سنگ
🔬 نحوه تشخیص بیماری و آزمایشات تشخیصی
|
نوع آزمایش |
کاربرد |
|
آنالیز ادرار |
بررسی خون، کریستال‌ها یا عفونت در ادرار |
|
سونوگرافی کلیه و حالب |
بررسی وجود سنگ، انسداد یا تورم کلیه |
|
CT بدون ماده حاجب |
دقیق‌ترین روش برای تشخیص سنگ و محل آن |
|
آزمایش خون |
بررسی عملکرد کلیه، سطح کلسیم، اوره، کراتینین |
|
آنالیز ترکیب سنگ دفع‌شده |
تعیین نوع سنگ برای پیشگیری از عود |
💊 درمان بیماری
درمان بستگی به اندازه، محل و علائم سنگ دارد.
سنگ‌های کوچک (<5mm) :
- مصرف زیاد مایعات
- داروهای ضد درد (ایبوپروفن، ناپروکسن)
- داروهای شل‌کننده حالب (تامسولوسین) برای تسهیل دفع سنگ
- پیگیری دفع سنگ با سونوگرافی یا CT
سنگ‌های بزرگ یا مقاوم:
- سنگ‌شکنی برون‌تنی با امواج (ESWL)
- یورتروسکوپی و خارج‌سازی سنگ با ابزار
- جراحی باز یا لاپاراسکوپی در موارد خاص
- درمان عفونت همزمان با آنتی‌بیوتیک
در موارد عود مکرر:
- بررسی متابولیک کامل
- رژیم غذایی خاص بر اساس نوع سنگ
- داروهای کاهش تشکیل سنگ (مانند سیترات پتاسیم یا تیازیدها)
📚 منابع اطلاعاتی
- National Kidney Foundation – Kidney Stones
- Mayo Clinic – Kidney Stones
- UpToDate Clinical Database