🦠 هپاتیت B
Hepatitis B
📘 توضیح کلی
هپاتیت B یک بیماری ویروسی است که کبد را هدف قرار میدهد و میتواند باعث التهاب، آسیب سلولی و در مواردی نارسایی کبد شود. این بیماری توسط ویروس هپاتیت B (HBV) ایجاد میشود و از طریق خون، مایعات بدن یا تماس جنسی منتقل میگردد. برخلاف برخی انواع هپاتیت، ویروسB میتواند بهصورت مزمن در بدن باقی بماند و منجر به بیماریهای جدی مانند سیروز (سفتی و آسیب مزمن کبد) یا سرطان کبد شود.
هپاتیت B ممکن است بدون علامت باشد یا با علائم خفیف تا شدید ظاهر شود. در برخی افراد، بدن موفق به پاکسازی ویروس میشود (هپاتیت حاد)، اما در برخی دیگر ویروس بهصورت پایدار باقی میماند (هپاتیت مزمن) . واکسن مؤثر برای پیشگیری از این بیماری وجود دارد و در بسیاری از کشورها بهعنوان بخشی از برنامه واکسیناسیون نوزادان اجرا میشود.
🌍 همهگیرشناسی
- بیش از ۲۹۶ میلیون نفر در جهان مبتلا به هپاتیت B مزمن هستند.
- سالانه حدود ۸۲۰ هزار نفر در اثر عوارض این بیماری جان خود را از دست میدهند.
- شیوع بالا در مناطق جنوب شرقی آسیا ، آفریقا ، خاورمیانه و بخشهایی از اروپای شرقی.
- در ایران، شیوع متوسط تا بالا گزارش شده و برنامه واکسیناسیون نوزادان از سال ۱۳۷۲ اجرا میشود.
- انتقال از مادر به نوزاد یکی از مسیرهای مهم در کشورهای با شیوع بالا است.
⚠️ علائم بالینی
در مرحله حاد (کوتاهمدت) :
- تب خفیف
- خستگی و ضعف
- درد شکم بهویژه در ناحیه راست بالای شکم
- تهوع، استفراغ
- کاهش اشتها
- زردی پوست و چشمها (یرقان)
- ادرار تیره و مدفوع روشن
در مرحله مزمن (طولانیمدت) :
- اغلب بدون علامت
- در موارد پیشرفته : خستگی مزمن، درد کبد، علائم سیروز یا نارسایی کبد
🧪 علتهای بروز بیماری
عامل بیماری ویروس HBV است که از طریق موارد زیر منتقل میشود:
- تماس با خون آلوده (تزریق مشترک، زخم، انتقال خون بدون غربالگری)
- تماس جنسی محافظتنشده با فرد آلوده
- انتقال از مادر آلوده به نوزاد در هنگام تولد
- استفاده مشترک از وسایل شخصی مانند تیغ، مسواک یا سرنگ
- خالکوبی یا سوراخ کردن بدن با وسایل غیراستریل
ویروس در خارج از بدن تا ۷ روز زنده میماند و بسیار مقاوم است.
🛡️ راههای پیشگیری
- واکسیناسیون کامل در سه نوبت (در بدو تولد، ماه اول و ماه ششم)
- استفاده از سرنگ و سوزن یکبار مصرف
- اجتناب از تماس جنسی محافظتنشده با افراد مشکوک
- غربالگری مادران باردار و تزریق ایمونوگلوبولین به نوزادان در صورت نیاز
- رعایت اصول استریل در مراکز درمانی، آرایشگاهها و خالکوبی
- آموزش عمومی درباره راههای انتقال
🔬 نحوه تشخیص بیماری و آزمایش های تشخیصی
تشخیص هپاتیت B با آزمایش خون انجام میشود . مهمترین آزمایشها عبارتند از:
|
نوع آزمایش |
کاربرد |
|
HBsAg |
آنتیژن سطحی ویروس؛ نشاندهنده وجود ویروس در بدن |
|
Anti-HBs |
آنتیبادی محافظ؛ نشاندهنده ایمنی یا واکسیناسیون موفق |
|
Anti-HBc |
آنتیبادی علیه هسته ویروس؛ نشاندهنده تماس قبلی با ویروس |
|
HBV DNA |
بررسی مقدار ویروس در خون؛ برای ارزیابی شدت و نیاز به درمان |
|
ALT و AST |
آنزیمهای کبدی؛ افزایش آنها نشانه التهاب یا آسیب کبدی |
در موارد مزمن ، سونوگرافی کبد و فیبروآزمایش برای بررسی آسیب بافتی توصیه میشود.
💊 درمان بیماری
در مرحله حاد:
- معمولاً نیاز به درمان خاص ندارد
- مراقبت حمایتی شامل استراحت ، تغذیه مناسب و پرهیز از الکل و داروهای آسیبرسان به کبد
در مرحله مزمن:
- درمان با داروهای ضدویروس مانند تنوفوویر یا انتکاویر
- هدف : کاهش تکثیر ویروس، پیشگیری از آسیب کبدی
- پیگیری منظم با آزمایش HBV DNA و آنزیمهای کبدی
- در موارد پیشرفته : بررسی برای پیوند کبد
نکته مهم : درمان کامل برای حذف ویروس وجود ندارد، اما کنترل بیماری و پیشگیری از عوارض ممکن است.
📚 منابع اطلاعاتی
- سازمان جهانی بهداشت WHO
- CDC – Hepatitis B
- UpToDate Clinical Database
- Mayo Clinic – Hepatitis B