نام آزمایش : گازهای خون
(Blood Gas)
توضیح کلی آزمایش
آزمایش گازهای خون برای بررسی وضعیت اکسیژن، دیاکسید کربن و اسیدیته (pH) خون انجام میشود. این آزمایش معمولاً از خون شریانی گرفته میشود و در ارزیابی عملکرد تنفسی، تعادل اسید - باز، و وضعیت متابولیک بدن کاربرد دارد. در بیماران بدحال یا بستری در ICU، این آزمایش یکی از حیاتیترین آزمایشهاست.
کاربردهای بالینی آزمایش
- بررسی نارسایی تنفسی یا متابولیک
- بررسی اسیدوز یا آلکالوز
- پایش بیماران تحت تهویه مکانیکی
- بررسی عملکرد ریه در بیماریهای مزمن
- بررسی شوک، سپسیس (عفونت) یا نارسایی اندامها
- بررسی اختلالات متابولیک مادرزادی
- بررسی سطح اکسیژن در خون در شرایط بحرانی
فیزیولوژی و مکانیسم آزمایش
گازهای خون شامل اکسیژن (PaO₂)، دیاکسید کربن (PaCO₂)، و pH هستند. این پارامترها نشاندهنده وضعیت تنفس سلولی، دفع دیاکسید کربن، و تعادل اسید - باز بدن هستند. تغییر در این مقادیر میتواند نشانهای از اختلال در ریه، کلیه، یا متابولیسم باشد. همچنین، بیکربنات (HCO₃⁻) و اشباع اکسیژن (O₂ Sat) نیز بررسی میشوند.
علائم بالینی مرتبط با اختلال در گازهای خون
- تنگی نفس یا تنفس سریع
- گیجی یا کاهش سطح هوشیاری
- سردی اندامها یا کبودی
- ضعف یا خستگی شدید
- تهوع، استفراغ یا درد شکمی
- افت فشار خون یا شوک
- علائم اسیدوز یا آلکالوز
- علائم نارسایی کلیه یا ریه
آزمایشهای مکمل
- CBC برای بررسی اکسیژنرسانی و هموگلوبین
- لاکتات برای بررسی اسیدوز لاکتیک
- الکترولیتها (Na, K, Cl)
- بررسی عملکرد کلیوی و کبدی
- تصویربرداری ریه با X-ray یا CT
- بررسی CRP و پروکلسیتونین در موارد عفونت
- بررسی سطح گلوکز و کتونها
- آزمایشهای تنفسی مثل اسپیرومتری
- بررسی سطح داروهای خاص در خون
ضرورت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام اختلال در گازهای خون میتواند از نارسایی تنفسی، اسیدوز شدید یا مرگ جلوگیری کند. درمان با اکسیژن، تهویه مکانیکی یا اصلاح متابولیسم میتواند وضعیت بیمار را تثبیت کند.
عوارض تشخیص دیرهنگام
- نارسایی تنفسی یا قلبی
- اسیدوز شدید و اختلال هوشیاری
- مرگ در موارد بحرانی
- بستری طولانیمدت در ICU
- آسیب دائمی به اندامها
- نیاز به تهویه مکانیکی طولانیمدت
- کاهش کیفیت زندگی
عواملی که باعث افزایش غلظت دیاکسید کربن یا کاهش pH در خون میشوند
- نارسایی تنفسی یا COPD
- کاهش تهویه یا هیپوونتیلاسیون
- اسیدوز متابولیک (دیابت، سپسیس، نارسایی کلیه)
- مصرف داروهای سرکوبکننده تنفس
- شوک یا افت فشار خون
- اختلال در دفع دیاکسید کربن
عواملی که باعث افزایش غلظت اکسیژن یا افزایش pH در خون میشوند
- تهویه مکانیکی با اکسیژن بالا
- آلکالوز تنفسی (تنفس سریع یا اضطراب)
- مصرف بیکربنات یا داروهای قلیایی
- هایپرونتیلاسیون در شرایط استرسی
- نمونهگیری از خون وریدی بهجای شریانی (اشتباه)
- خطای آزمایشگاهی یا نگهداری نامناسب نمونه
منابع
- UpToDate
- Lab Tests Online
- Mayo Clinic
- PubMed
- CDC Guidelines on Respiratory Failure
- Harrison’s Principles of Internal Medicine
- Journal of Critical Care Medicine
- WHO Emergency and ICU Protocols
- American Thoracic Society – ATS