بیماری MS (مالتیپل اسکلروزیس): علائم بالینی و تشخیص آزمایشگاهی

مقدمه

مالتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری مزمن و پیشرونده سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) است که در آن سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین اطراف رشته‌های عصبی حمله می‌کند. این بیماری یکی از شایع‌ترین علل ناتوانی عصبی در جوانان محسوب می‌شود و تشخیص آن نیازمند ارزیابی دقیق بالینی و آزمایشگاهی است.

تعریف بیماری MS و اپیدمیولوژی

MS یک بیماری دیمیلینیزان التهابی است که در آن سیستم ایمنی به غلاف میلین در سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند. این آسیب باعث اختلال در انتقال پیام‌های عصبی می‌شود.

آمار و شیوع:

• معمولاً در سنین 20 تا 40 سالگی تشخیص داده می‌شود.
• زنان 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان مبتلا می‌شوند.
• شیوع آن در مناطق معتدل (اروپا و آمریکای شمالی) بیشتر است.
• حدود 2.8 میلیون نفر در جهان به MS مبتلا هستند.

انواع بیماری MS

نوع بیماری	ویژگی‌ها
عودکننده-فروکش‌کننده (RRMS)	شایع‌ترین نوع (85% موارد)، دوره‌های عود و بهبودی
پیشرونده ثانویه (SPMS)	پس از سال‌ها، بیماری به تدریج پیشرفت می‌کند
پیشرونده اولیه (PPMS)	پیشرفت تدریجی از ابتدا، بدون دوره‌های عود واضح
پیشرونده-عودکننده (PRMS)	ترکیبی از پیشرفت تدریجی و حملات حاد

علائم و نشانه‌های بالینی

علائم MS بسته به محل آسیب در سیستم عصبی مرکزی متفاوت است. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

علائم شایع:

✔ اختلالات بینایی (تاری دید، درد چشم، نوریت اپتیک)
✔ ضعف عضلانی و خستگی (به ویژه در اندام‌ها)
✔ اختلالات حسی (گزگز، مورمور، بی‌حسی در دست‌ها و پاها)
✔ عدم تعادل و سرگیجه (آتاکسی، لرزش)
✔ اختلال در کنترل ادرار و مدفوع

علائم پیشرفته:

• اختلالات شناختی (مشکلات حافظه و تمرکز)
• اسپاسم عضلانی و سفتی (اسپاستیسیتی)
• افسردگی و تغییرات خلقی

روش‌های تشخیصی (بالینی و آزمایشگاهی)

تشخیص MS بر اساس معیارهای مک‌دونالد انجام می‌شود که ترکیبی از یافته‌های بالینی و پاراکلینیکی است.

الف) معاینه عصبی:

• بررسی رفلکس‌ها (هایپررفلکسی)
• تست تعادل و هماهنگی
• ارزیابی بینایی و حرکات چشم

ب) تصویربرداری (MRI)

• MRI مغز و نخاع با تزریق گادولینیوم:
  • پلاک‌های دیمیلینه در ماده سفید
  • ضایعات پراکنده در مکان‌های مختلف (Dissemination in space)
  • ضایعات در زمان‌های مختلف (Dissemination in time)

ج) آزمایش‌های مایع مغزی- نخاعی (CSF) :

• الکتروفورز پروتئین : CSF وجود نوارهای اولیگوکلونال (OCBs)
• افزایش IgG index
• شمارش سلولی خفیف )لنفوسیتوز(

د) آزمایش‌های خون (برای رد بیماری‌های مشابه) :

• ویتامین B12، آنتی‌بادی AQP4 برای رد NMO
• تست‌های روماتولوژیک ANA، RF
• سرولوژی سیفلیس و Lyme

ه) تست پتانسیل برانگیخته (Evoked Potentials) :

• VEP بینایی: تأخیر در انتقال پیام
• SSEP  حسی
• BAEP  شنوایی

تشخیص افتراقی

بیماری‌هایی که ممکن است با MS اشتباه گرفته شوند:

• نورومیلیت اپتیکا (NMO)
• سندرم دمیلینیزان پس از عفونت (ADEM)
• لوپوس سیستمیک (SLE)
• کمبود ویتامین B12
• فیبرومیالژیا

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

MS یک بیماری خودایمنی با درگیری سیستم عصبی مرکزی است که با علائم متنوعی بروز می‌کند. تشخیص آن بر اساس تاریخچه بالینی، MRI و بررسی مایع مغزی-نخاعی انجام می‌شود. اگرچه درمان قطعی ندارد، اما داروهای تعدیل‌کننده سیستم ایمنی

 (مانند اینترفرون‌ها، اکرلیزوماب) می‌توانند پیشرفت بیماری را کند کنند. تشخیص زودهنگام در کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران نقش کلیدی دارد.