بیماری ایدز : (HIV/AIDS) تشخیص، درمان و پیشگیری

مقدمه

بیماری ایدز (AIDS) یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی ، مرحله پیشرفته عفونت با ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) است که سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند. از زمان کشف HIV در دهه ۱۹۸۰، این ویروس به یک چالش جهانی در حوزه سلامت تبدیل شده است. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در روش‌های تشخیص و درمان، هنوز میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با این بیماری زندگی می‌کنند.

در این مقاله به بررسی جامع ایدز، راه‌های انتقال، علائم، روش‌های تشخیص، درمان‌های موجود و راهکارهای پیشگیری پرداخته می‌شود.

ایدز چیست؟

ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) به سلول‌های سیستم ایمنی، به ویژه سلول‌های CD4 )لنفوسیت‌های T کمک‌کننده(حمله می‌کند و با کاهش تعداد این سلول‌ها، بدن را در برابر عفونت‌ها و سرطان‌ها آسیب‌پذیر می‌سازد.

• HIV   : (Human Immunodeficiency Virus) ویروسی که اگر درمان نشود، به تدریج سیستم ایمنی را تخریب می‌کند.
• AIDS   : (Acquired Immunodeficiency Syndrome) مرحله نهایی عفونت HIV است که در آن سیستم ایمنی به شدت ضعیف شده و بیماری‌های فرصت‌طلب ظاهر می‌شوند.

 

 

راه‌های انتقال HIV

ویروس HIV از طریق مایعات خاص بدن منتقل می‌شود، شامل:

1. تماس جنسی محافظت‌نشده  :رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا دهانی بدون کاندوم
2. انتقال از مادر به کودک در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی
3. تماس با خون آلوده  :استفاده از سرنگ مشترک در مصرف‌کنندگان مواد مخدر، انتقال خون آلوده
4. وسایل پزشکی یا خالکوبی غیراستریل

نکته : ویروس HIV از طریق بوسیدن، دست دادن، نیش حشرات یا استفاده مشترک از ظروف غذا منتقل نمی‌شود.

علائم و مراحل پیشرفت بیماری

الف) مرحله اول : عفونت حاد )۲ تا ۴ هفته پس از ابتلا(

• علائم شبیه سرماخوردگی (تب، گلودرد، درد عضلانی، تورم غدد لنفاوی)
• ممکن است بسیاری از افراد متوجه ابتلا نشوند.

ب) مرحله دوم : دوره نهفتگی )بدون علامت یا با علائم خفیف(

• ویروس به تدریج سیستم ایمنی را تخریب می‌کند.
• این مرحله ممکن است ۵ تا ۱۰ سال طول بکشد.

ج) مرحله سوم : ایدز (AIDS)

• تعداد سلول‌های CD4 به زیر ۲۰۰ سلول در میکرولیتر می‌رسد.
• بروز بیماری‌های فرصت‌طلب مانند:
  • سل (TB)
  • سارکوم کاپوسی (نوعی سرطان پوست)
  • عفونت‌های قارچی شدید (مانند کاندیدیاز مری)
  • پنومونی پنوموسیستیس (PCP)

 

تشخیص آزمایشگاهی HIV

تشخیص HIV از طریق آزمایش‌های مختلف انجام می‌شود:

الف) آزمایش‌های غربالگری

• آزمایش الایزا : (ELISA) آنتی‌بادی‌های ضد HIV را شناسایی می‌کند.
• آزمایش سریع : (Rapid Test) نتیجه در کمتر از ۳۰ دقیقه مشخص می‌شود.

ب) آزمایش‌های تأییدی:

• وسترن بلات : (Western Blot) برای تأیید نتایج مثبت الایزا استفاده می‌شود.
• آزمایش مولکولی :  (PCR)ماده ژنتیکی ویروس را شناسایی می‌کند (مناسب برای نوزادان و تشخیص زودهنگام).

ج) آزمایش‌های تکمیلی

• شمارش سلول‌های: CD4  برای بررسی وضعیت سیستم ایمنی.
• بار ویروسی : (Viral Load) میزان ویروس در خون را اندازه‌گیری می‌کند.

نکته: پنجره تشخیصی (Window Period) مدت زمانی است که فرد آلوده شده اما آزمایش  HIV منفی است (معمولاً ۲ تا ۱۲ هفته).

 

درمان و کنترل ایدز

در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای HIV وجود ندارد، اما با درمان ضد رتروویروسی        می‌توان بیماری را کنترل کرد.

الف) داروهای ضد رتروویروسی (ART)

این داروها از تکثیر ویروس جلوگیری کرده و سیستم ایمنی را تقویت می‌کنند. برخی از دسته‌های دارویی شامل:

1. مهارکننده‌های ترانس کریپتاز معکوس (NRTIs) مانند تنوفوویر.
2. مهارکننده‌های پروتئاز (PIs) مانند لوپیناویر.
3. مهارکننده‌های اینتگراز (INSTIs) مانند دولوتگراویر.

ب) درمان بیماری‌های فرصت‌طلب

• آنتی‌بیوتیک‌ها، ضدقارچ‌ها و داروهای ضدسل برای مقابله با عفونت‌های همراه استفاده می‌شوند.

ج) درمان پیشگیری پس از مواجهه (PEP)

• اگر فردی در معرض HIV قرار گرفته باشد (مثلاً تماس جنسی محافظت‌نشده با فرد آلوده)، می‌تواند تا ۷۲ ساعت بعد از PEP استفاده کند تا خطر ابتلا کاهش یابد.

 

 

 

 

پیشگیری از ابتلا به HIV

1. رابطه جنسی ایمن  :استفاده از کاندوم.
2. عدم استفاده از سرنگ مشترک.
3. پیشگیری قبل از مواجهه : (PrEP)  دارویی مانند ترووادا که خطر ابتلا را تا ۹۰٪ کاهش می‌دهد.
4. آزمایش منظم HIV، به‌ویژه برای افراد پرخطر.
5. پیشگیری از انتقال مادر به کودک  :درمان ART در بارداری.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

ایدز یک بیماری مزمن اما قابل کنترل است که با تشخیص به‌موقع و درمان ضد رتروویروسی (ART)، بیماران می‌توانند عمری نزدیک به طبیعی داشته باشند .

آزمایش HIV به‌ویژه برای افراد پرخطر ضروری است، زیرا درمان زودهنگام کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد و از انتقال ویروس جلوگیری می‌کند.

با افزایش آگاهی عمومی، استفاده از روش‌های پیشگیری و دسترسی به درمان‌های موثر، می‌توان شیوع HIV را کاهش داد. تحقیقات برای یافتن واکسن و درمان قطعی ایدز همچنان ادامه دارد.