فیزیولوژی غده تیروئید
غده تیروئید (Thyroid Gland) یک غده‌ی درون‌ریز پروانه‌ای شکل است که در قسمت قدامی گردن، در جلوی نای قرار دارد. این غده نقش مهمی در تنظیم متابولیسم، رشد، و نمو بدن دارد.
ساختار غده تیروئید:
شامل فولیکول‌های تیروئیدی است که توسط سلول‌های اپی‌تلیالی پوشیده شده‌اند.
داخل فولیکول‌ها ماده‌ای به نام کلوئید وجود دارد که سرشار از تیروگلوبولین (پیش‌ماده هورمون‌های تیروئیدی) است.
هورمون‌های مترشحه تیروئید
1. تیروکسین (T4) و تری‌یودوتیرونین (T3):
ساخت: از ید و اسید آمینه تیروزین ساخته می‌شوند.
ترشح: عمدتاً T4 ترشح می‌شود؛ T3 که فرم فعال‌تر است، عمدتاً در بافت‌ها از T4 تولید می‌شود.
وظایف اصلی:
افزایش متابولیسم پایه
افزایش مصرف اکسیژن سلولی
تحریک رشد و تکامل (به‌ویژه در کودکی)
تنظیم عملکرد سیستم عصبی، قلبی-عروقی، و گوارشی
2. کلسیتونین (Calcitonin):
مکان ترشح: از سلول‌های پارافولیکولار (C-cells) غده تیروئید
وظیفه: کاهش سطح کلسیم خون از طریق:
مهار فعالیت استئوکلاست‌ها (جذب استخوان)
افزایش دفع کلسیم از کلیه‌ها
نقش کلسیتونین در انسان بزرگسال نسبتاً محدود است.
تنظیم ترشح هورمون‌های تیروئید
محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تیروئید:
TRH (هورمون آزادکننده تیروتروپین) از هیپوتالاموس → تحریک ترشح TSH (هورمون تحریک‌کننده تیروئید) از هیپوفیز قدامی
TSH → تحریک تیروئید برای ساخت و ترشح T3 و T4
بازخورد منفی: T3 و T4 سطح بالا باعث مهار ترشح TRH و TSH می‌شوند.
بیماری های تیرویید و ازمایش های مرتبط
خلاصه‌ای کاربردی و مفید در مورد بیماری‌های تیروئید و آزمایش‌های مرتبط با هر بیماری تیروئیدی
🧠 بیماری‌های تیروئید و آزمایش‌های مربوط به آن‌ها
1. کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism)
علائم:
خستگی
افزایش وزن
یبوست
خشکی پوست
عدم تحمل سرما
افسردگی
کندی ضربان قلب
🧪 آزمایش‌های تشخیصی:
TSH: ↑ بالا (مهم‌ترین تست غربالگری)
Free T4: ↓ پایین
گاهی Anti-TPO Ab برای بررسی خودایمنی (در بیماری هاشیموتو)
2. پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)
علائم:
کاهش وزن
اضطراب، بی‌قراری
ضربان قلب سریع یا نامنظم
تعریق زیاد
گرمازدگی
لرزش دست
🧪 آزمایش‌های تشخیصی:
TSH: ↓ پایین
Free T4 و/یا T3: ↑ بالا
TRAb در بیماری گریوز (برای تأیید علت خودایمنی)
3. بیماری هاشیموتو (Hashimoto's thyroiditis) – شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید
علائم:
همان علائم کم‌کاری تیروئید
بزرگ شدن تیروئید (گواتر)
🧪 آزمایش‌ها:
TSH: ↑ بالا
Free T4 ↓ یا نرمال
Anti-TPO Ab: ↑ بالا (کلیدی در تشخیص)
4. بیماری گریوز (Graves’ disease) – شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید
علائم:
علائم پرکاری
گواتر منتشر
بیرون زدگی چشم (افتالموپاتی)
لرزش
🧪 آزمایش‌ها:
TSH: ↓
Free T4 و/یا T3: ↑
TRAb: ↑ ویژه بیماری گریوز
5. ندول تیروئید / سرطان تیروئید
علائم:
توده در گردن
خشونت صدا
دشواری در بلع یا تنفس
🧪 آزمایش‌ها:
TSH: معمولاً نرمال
Ultrasound: بررسی ساختار ندول
FNA (نمونه‌برداری سوزنی): برای تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن
Thyroglobulin یا Calcitonin: در برخی انواع سرطان‌ها
6. تیروئیدیت تحت‌حاد (Subacute thyroiditis) – التهاب موقت همراه با درد
علائم:
درد در ناحیه تیروئید
تب
علائم گذرای پرکاری یا کم‌کاری
🧪 آزمایش‌ها:
ESR: ↑ بالا (نشانه التهاب)
TSH: ابتدا ↓ سپس ↑
Free T4: ابتدا ↑ سپس ↓
RAIU: ↓ کاهش جذب رادیواکتیو
🧪 تست‌های اصلی تیروئیدی:
نام تست وتفسیر
TSH شاخص اصلی عملکرد تیروئید
Free T4 سطح هورمون تیروکسین آزاد
Free T3 در موارد پرکاری بررسی می‌شود
Anti-TPO برای بررسی تیروئیدیت خودایمن
TRAb / TSI برای تشخیص گریوز
Thyroglobulin تومورمارکر در برخی سرطان‌ها
Calcitonin مارکر برای سرطان مدولاری تیروئید