فیزیولوژی کلیه
شامل تمام کارکردهای آن از جمله باز جذب گلوکز، اسید آمینه و دیگر مولکول‌های کوچک٬ تنظیم یون‌های سدیم، پتاسیم و دیگر الکترولیت‌ها است. نیز تنظیم تعادل مایعات و روش تنظیم فشار خون در بدن سالم٬ حفظ تعادل اسید و باز٬ تولید انواع هورمون از جمله اریتروپوئیتین و نیز فعال سازی ویتامینD می‌باشد.
کلیه‌ها خون را جهت تولید ادرار تصفیه می‌کند.
در انسان، کلیه‌ها دو عضو تصفیه‌کننده خون ‘ لوبیایی شکل با رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز هستند که نوعی از کلیه‌های پستانداران چند لپه‌ای و چند پاپیلی هستند، معمولاً بدون نشانه‌هایی از لوبولاسیون خارجی این کلیه‌ها در فضای خلفی-صفاقی در سمت چپ و راست قرار دارند و در بزرگسالان تقریباً ۱۲ سانتیمتر طول دارند. آنها خون را از سرخرگ‌های کلیوی دریافت میکنند و خون از طریق سیاهرگ‌های کلیوی خارج میشود. هر کلیه به یک میزنای متصل است، که لوله‌ای است که ادرار دفع شده را به مثانه منتقل می‌کند.
کلیه در کنترل حجم مایعات مختلف بدن و حذف سموم مشارکت دارد. تصفیه در نفرون( یک واحد فعال در کلیه ـ هر کلیه انسان حدود یک میلیون نفرون دارد ) انجام میشود.خون وارد کلیه ها شده ودر جریان تصفیه ؛ مواد زاید دفع و مایعات و دیگر مواد محلول در خون مجدد باز جذب شده و وارد گردش خون می شوند.
نمونه‌های مواد بازجذب شده شامل آب ، سدیم، بی‌کربنات، گلوکز و آمینو اسیدها هستند. نمونه‌های مواد ترشح شده شامل هیدروژن، آمونیوم، پتاسیم و اسید اوریک و کراتینین می‌باشند. نفرون، واحد ساختاری و عملکردی کلیه است. هر کلیه‌ی انسان بزرگسال حدود ۱ میلیون نفرون دارد، در حالی که کلیه‌ی موش تنها حدود ۱۲ هزار و ۵۰۰ نفرون داراست. کلیه‌ها همچنین وظایفی مستقل از نفرون‌ها انجام می‌دهند. به عنوان مثال، آنها پیش‌ساز ویتامین دی را به شکل فعال آن تبدیل میکنند و هورمون‌های اریتروپوئیتین و رنین را سنتز می‌نمایند.
بیماری های مزمن کلیوی به عنوان یکی از مسائل عمده بهداشت عمومی در سطح جهانی شناخته شده است. شیوع جهانی تخمینی بیماری کلیوی مزمن حدود ۱۳٫۴٪ است و تعداد بیماران با نارسایی کلیه که به درمان جایگزینی کلیوی نیاز دارند، بین ۵ تا ۷ میلیون نفر برآورد میشود.
روش‌های مورد استفاده در مدیریت بیماریهای کلیوی شامل آزمایش‌های شیمیایی و میکروسکوپی ادرار (آزمایش ادرار)، اندازه‌گیری عملکرد کلیه از طریق محاسبه ارزیابی عملکرد کلیه (eGFR) با استفاده از سطح سرمی کراتینین و همچنین بیوپسی کلیه و سی‌تی اسکن برای ارزیابی آناتومی غیرطبیعی است. دیالیز و پیوند کلیه برای درمان نارسایی کلیه استفاده میشوند؛ یکی (یا هر دو به ترتیب) از این روش‌ها تقریباً همیشه زمانی که عملکرد کلیه به کمتر از ۱۵٪ کاهش یابد، استفاده میشود. نفرکتومی یا برداشتن کلیه به طور متداول برای درمان کارسینوم کلیوی استفاده می‌گردد.
کلیه ها در هر شبانه روز بیش از ۱۰۰۰ لیتر خون را تصفیه میکنند.
آزمایش های کلیه و تفسیر آنها
بر اساس ازمایش های متنوعی که روی خون انجام می شود ؛ بیماریها قابل تشخیص و ردیابی هستند . بیش از ۷۰ در صد بیماریها از طریق ازمایشها تشخیص داده می شوند.
ازمایشهای مرتبط با سلامت و تشخیص بیماری های کلیه روی خون و ادرار انجام میشوند .
تلاش می شود اسامی ازمایشها و مختصری از ارتباط ان ها با بیماریها در این بخش ثبت شود.
اوره خون – Urea
کراتینین خون – Cr
این دو ازمایش از اصلی ترین ازمایش های بررسی سلامت کلیه ها هستند. در محدوده طبیعی بودن این ازمایشها نشانگر کارکرد طبیعی کلیه ها و تصفیه مناسب خون توسط کلیه ها است.
کراتینین، محصول زائدی است که از سوخت و ساز عضلات و ماهیچه های بدن تولید و از طریق کلیه ها دفع می شود. سطح کراتینین خون به مواردی مانند سن و جثه بدن بستگی دارد. در صورتی که سطح این ماده در خون خانم ها بالاتر از 1.2 و در آقایان بالاتر از 1.4 باشد، نشانه ای خواهد بود از مشکلات کلیوی. با پیشرفت بیماری، سطح کراتینین خون بالاتر خواهد رفت.
اوره، حاصل تجزیه پروتئین های مواد غذایی است که خورده می شود. با مختل شدن عملکرد کلیه و بیماری های کلیه ، سطح این ماده نیز در خون تغییر می کند.
در صورت دفع پروتیین و البومین که بخشی از پروتیین است از کلیه ها و افزایش ان در ادرار ؛ بیماری های سیستمیک یا بیماری های مرتبط با کلیه مد نظر پزشک خواهد بود و با ازمایشهای تکمیلی بیماری تشخیص داده میشود.
آزمایش ادرار- U/A
اکثر متابولیتها یا مواد حاصل از سوخت و ساز در یدن از طریق ادرار دفع می شود مقادیر غیر طبیعی این مواد در ادرار میتواند نشانه ای از بیماری باشد .
از جمله مقادیر غیر طبیعی پروتئین در ادرار نشانه ای است از آسیب کلیوی است.
ارزیابی عوارض داروها
برخی داروها ممکن است بر عملکرد کلیه تأثیر بگذارند. آزمایشات کلیه می‌توانند برای ارزیابی عوارض داروهای مصرفی و نظارت بر ایمنی استفاده از آنها مورد استفاده قرار گیرند.
آزمایشاتی برای چه بررسی عملکرد کلیه تجویز می شوند؟
وظیفه کلیه ها، برداشتن مواد زائد و مایعات از خون است. آزمایش خون و ادرار به خوبی میزان عملکرد کلیه ها را نشان می دهند. آزمایش ادرار، از جمله تست هایی است که وجود هر گونه مقادیر غیر طبیعی پروتئین را نشان می دهد. وجود پروتئین در ادرار نشانه ای است از آسیب کلیوی است.
در این بخش از مقاله به بررسی تست هایی می پردازیم که در بررسی عملکرد و سلامتی کلیه ها از سوی پزشک تجویز می شوند.
مهمترین آزمایشات خون برای ارزیابی عملکرد کلیه عبارتند از:
فیلتراسیون گلومرولی (GFR)
این تست میزان برداشته شدن مواد زائد و مایعات اضافی از خون توسط کلیه ها را نشان می دهد. عدد به دست آمده از این تست، به سن بیمار بستگی دارد GFR زیر 60 می تواند نشانه ای از کارایی بد کلیه ها باشد. در صورتی که این عدد زیر 15 باشد، احتمال انجام درمان هایی مانند دیالیز و یا پیوند کلیه در آینده بیشتر خواهد بود.
آزمایش ادرار
گاهی نیاز به جمع آوری ادرار 24 ساعته است. این تست، میزان تولید ادرار توسط کلیه ها، میزان عملکرد کلیه ها و هم چنین میزان دفع پروتئین از کلیه به ادرار را در طول یک روز نشان می دهد.
جهت انجام ازمایش شیمیایی ادرار از نوار استفاده می شود. به این صورت که نوار در داخل ادرار زده می شود و تغییر رنگ نوار وجود هر گونه ناهنجاری مانند بالا بودن سطح پروتئین، خون، باکتری و یا قند را نشان می دهد.
آنالیز ادرار به تشخیص اختلالات ادراری و مجاری ادرار، از جمله دیابت، عفونت مثانه و یا سنگ کلیه کمک می کند.
این تست می تواند بخشی از آنالیز ادرار باشد و یا به صورت جداگانه در تست دیپ استیک بررسی شود. بالا بودن میزان پروتئین در ادرار اصطلاحا پروتئینوری نام دارد.
میکروآلبومینوریا، تست دیپ استیک حساسی است که به تشخیص آلبومین در ادرار کمک می کند. افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به بیماری های کلیوی قرار دارند، بایستی حتما این تست را انجام دهند.
کلیرانس کراتینین، کراتینین، محصول زائدی است که از آب و سوخت و ساز عضلات و ماهیچه های بدن تولید می شود. این تست به مقایسه کراتینین در ادرار 24 ساعته و کراتینین موجود در خون می پردازد و نشان می دهد که چه میزان ماده زائد از کلیه ها دفع می شود.
تست های تصویربرداری
تست های تصویربرداری شامل موارد زیر هستند:
اولتراسوند
در این تست، با استفاده از امواج صوتی تصاویر دقیقی از کلیه ها به دست می آید. از این تست در بررسی هر گونه ناهنجاری در اندازه و موقعیت کلیه ها و یا انسدادهایی مانند سنگ و تومور استفاده می شود.
سی تی اسکن
در این تست تصاویری از کلیه با اشعه ایکس به دست می آید. از این تست نیز در تشخیص انسدادها و ناهنجاری ها استفاده می شود.
بیوپسی کلیه
بیوپسی، به دلایل زیر انجام می شود:
– شناسایی بیماری های خاص و روند درمان
– ارزیابی میزان آسیب وارده به کلیه ها
– تعیین علت عدم موفقیت پیوند کلیه
بیوپسی کلیه با استفاده از سوزن باریک و ایجاد برش بسیار کوچک بر روی بافت کلیه به منظور بررسی زیر میکروسکوپ، انجام می شود.
تفسیر نتایج آزمایشات کلیه به چه صورت است؟
تفسیر نتایج آزمایش کلیه باید توسط پزشک متخصص انجام شود، زیرا نیاز به مشاوره حرفه‌ای و تجربه کلینیکی در ارزیابی نتایج آزمایشات دارد. با این حال، در مورد کلیات نتایج آزمایش کلیه در زیر توضیح مختصری آورده و برخی پارامترهای معمول در آزمایش کلیه را بررسی کرده ایم:
سطح کراتینین سرمی
سطح کراتینین در خون نشانگر عملکرد کلیه است. معمولاً محدوده طبیعی سطح کراتینین بر اساس جنس، سن و سایر عوامل متغیر است. سطح بالا کراتینین ممکن است نشانگر نارسایی کلیه باشد.
سطح اوره سرمی
سطح اوره نیز نشانگر عملکرد کلیه است. افزایش سطح اوره ممکن است نشانگر نقص عملکرد کلیه یا مشکلات دیگری مانند نارسایی قلبی باشد.
سدیم سرمی
اختلالات در سطح سدیم ممکن است نشانگر مشکلات کلیه یا اختلالات الکترولیتی دیگر باشد.
پتاسیم سرمی
پتاسیم نقش مهمی در عملکرد عضلات و نظام قلبی-عروقی دارد. سطح بالا یا پایین پتاسیم میتواند نشانگر اختلالات کلیه باشد.
همچنین، در آزمایشات کلیه ممکن است سایر پارامترهای خونی مانند آلبومین، آنزیم‌های کبدی و آزمایش‌های التهابی نیز ارزیابی شوند.
مهمترین نکته این است که تفسیر نتایج آزمایش کلیه باید به همراه سایر علائم بالینی و تاریخچه پزشکی شما در نظر گرفته شود. تنها پزشک شما میتواند نتایج آزمایش را به درستی تفسیر کرده و تشخیص دقیق و درمان مناسب را تعیین کند.
سوالات متداول برای آزمایش کلیه
آیا باید مصرف برخی از داروها قبل از آزمایش کلیه قطع شود؟
این بستگی به نوع داروها و دستورات پزشک شما دارد. درصورتی که داروی خاصی را مصرف می‌کنید، پیش از آزمایش به پزشک خود مراجعه کرده و از وی در مورد قطع یا ادامه مصرف داروها بپرسید.
چه مدت زمان طول می کشد تا نتایج آزمایش کلیه آماده شود؟
زمان آماده‌سازی نتایج آزمایش کلیه ممکن است متفاوت باشد در بیشتر موارد، نتایج آزمایش کلیه در عرض چند روز آماده خواهند شد.
از علائم نقص عملکرد کلیه خستگی، بی اشتهایی، بی خوابی، عدم تمرکز، چشمان پف کرده، سوزش ادرار و کاهش حجم ادرار می باشند .
معمولا آزمایشگاه ها جهت بررسی شیمیایی ادرار از نوارهای آنالیز ادرار استفاده می کنند. البته در حال حاضر دستگاه هایی نیز موجود می باشند که نمونه ادرار را به صورت اتوماتیک بررسی می نمایند.
شایع ترین عواملی که در بررسی شیمیایی ادرار مد نظر قرار می گیرند:
1. اسید و باز (PH):
کلیه نقش مهمی در برقراری تعادل اسید و باز بدن بازی می کند. بنابراین هر شرایطی که تعادل اسید و باز بدن را به هم بزند باعث تغییر PH ادرار میشود.
بعضی از غذا ها و داروها نیز می توانند PH ادرار را تغییر دهند. بعضی مواد غیر قابل حل در ادرار در شرایط اسیدی و یا بازی رسوب می کنند و تشکیل کریستال می دهند.
2. پروتئین:
در این آزمایش میزان Albumin دفع شده توسط ادرار مورد بررسی قرار می گیرد. آلبومین پروتئین کوچکی است و به علت فراوانی و اندازه اش در صورت بروز مشکل در کلیه اولین پروتئینی است که دفع می گردد از این رو می تواند پیش آگهی خوبی برای تشخیص نارسایی های کلیه باشد.
3.گلوکز:
قند در حالت طبیعی در ادرار وجود ندارد. معمولا در ادرار افراد دیابتی قند دیده می شود. زمانی که غلظت قند در خون بالا می رود کلیه ها قند را از طریق ادرار دفع می نمایند.
4.کِتون:
کتون ها محصول متابولیسم چربی ها هستند و در حالت طبیعی در ادرار دیده نمی شوند. زمانی که افراد مقادیر مناسبی از کربوهیدرات را در رژیم غذایی خود دریافت نمی کنند یا به علت مشکلاتی (نبود انسولین) بدن نمی تواند از کربوهیدرات ها استفاده کند با تجزیه چربی ها قند مورد نیاز خود را تأمین می نماید و به همین علت کتون در ادرار یافت می شود.
5. خون (هموگلوبین) در ادرار:
در حالت طبیعی تعداد بسیار اندکی از گلبول های قرمز ممکن است در ادرار دیده شوند. افزایش تعداد گلبول های قرمز در ادرار، شاخصی مهم جهت تشخیص بیماری های کلیوی و مجاری ادراری می باشد.
6. گلبول‌های سفید:
در حالت طبیعی تعداد بسیار اندکی از گلبول های سفید در ادرار موجود می باشند. زمانی که تعداد گلبول‌های سفید در ادرار بالا می رود، می تواند به معنی عفونت مجاری ادراری، کلیوی و یا مثانه باشد.
7. نیتریت:
زمانی که باکتری ها مجاری ادراری را آلوده نمایند باعث تبدیل نیترات به نیتریت می گردند که از طریق ادرار دفع می شود. در این حالت وجود نیتریت در ادرار می تواند یکی از علائم عفونت ادراری باشد. البته بعضی از باکتری ها هستند که نمی توانند این تبدیل را انجام دهند ولی باعث عفونت مجاری ادراری می شوند.
8. بیلی‌روبین:
بیلی روبین یکی از مواد اضافی است که بعد از تجزیه هموگلوبین در کبد به وجود می آید. در برخی از بیماری ها مانند هپاتیت یا انسداد مجاری صفراوی، بیلی روبین وارد جریان خون می شود و بعد از فیلتراسیون از طریق کلیه ها، توسط ادرار دفع می شود.
9. اوروبیلینوژن:
این ماده به میزان ناچیز در ادرار وجود دارد. این ماده در روده از بیلی روبین ساخته می شود و وارد جریان خون می شود. بیماری هایی مانند سیروز، هپاتیت، نارسایی های کبدی، تخریب بیش از حد گلبول‌های قرمز (کم خونی همولیتیک) و انسداد مجاری صفراوی باعث وجود اوروبیلینوژن در ادرار می شوند.
بررسی میکروسکوپی ادرار:
در این مرحله از نمونه ادرار رسوبی تهیه میشود و زیر میکروسکوپ مشاهده می گردد. در این بخش، ادرار از نظر وجود
۱- گلبول‌های قرمز ۲- گلبول‌های سفید ۳- سلول‌های اپتیلیال ۴-میکروارگانیسم ها ۵- کست‌ها (Casts) ۶- کریستال ها مورد بررسی قرار می گیرد.
1.گلبول های قرمز:
التهاب، جراحات و بیماریهای مثانه و مجاری ادراری کلیوی می توانند باعث دفع گلبول های قرمز از طریق ادرار باشند (رعایت استاندارد آزمایش در بدست آمدن نتایج صحیح بسیار کمک کننده می باشد)
2.گلبول‌های سفید: وجود تعداد بالای گلبول‌های سفید در رسوب ادرار نشانه عفونت یا التهاب بخشی از مجاری ادراری و کلیوی یا مثانه می باشد.
3.سلول های اپی‌تلیال: در حالت طبیعی تعداد بسیار کمی از این سلول‌ها در رسور ادرار مشاهده
می شوند اما عفونت، التهاب و سرطان باعث می شوند تعداد بالایی از این سلول‌ها از طریق ادرار دفع گردند.
4.میکروارگانیسم ها (باکتری ها و قارچ ها) در ادرار:
در حالت طبیعی به علت استریل بودن مجاری ادراری، میکروارگانیسمی در ادرار دیده نمی شود. در صورتی که مجاری ادراری، کلیوی و مثانه آلوده به باکتری باشند این باکتریها یا میکروارگانیسم های دیگر در ادرار مشاهده می شوند. جمع آوری صحیح نمونه در ارائه گزارش صحیح این آزمایش تأثیر به سزایی دارد. در صورتی که باکتری در رسوب ادرار مشاهده شود انجام آزمایش کشت ادرار لازم می باشد. عفونت های قارچی ادرار، بیشتر در زنان شایع است.
5.کست ها (Casts): کست ها ذرات استوانه ای شکل هستند که از پروتئین تشکیل شده اند و درون آنها می تواند از سلول‌های کلیه پر شده یا خالی باشد. وجود کست ها شاخص مهمی برای تشخیص اختلال عملکرد کلیه می باشد. کست‌ها می توانند حاوی گلبول های سفید یا گلبول های قرمز باشند که هر کدام بیانگر وجود مشکل خاصی در کلیه می باشند.
6.کریستال ها: مواد شیمیایی غیر قابل حل در آب به صورت کریستال در ادرار رسوب می نمایند. کریستال ها به وسیله شکل، رنگ و PH ادرار متمایز می شوند. در صورتی که کریستال ها به میزان زیادی در کلیه رسوب نمایند احتمال ابتلا به سنگ کلیه افزایش می یابد. بعضی از داروها و عکس برداری با اشعه X نیز می تواند میزان کریستال در ادرار را افزایش دهد. مواد شیمیایی سازنده سنگ کلیه به وسیله‌ی کیت تجزیه سنگ‌های ادراری در آزمایشگاه تشخیص داده میشود.
کشت ادرار (urine culture)
در این آزمایش باکتری هایی که باعث عفونت می شوند شناسایی می شوند و حساسیت آنها نسبت به داروها (آنتی بیوتیک ها) بررسی می شود. در این آزمایش مقدار بسیار کمی از ادرار را روی محیط کشت مخصوصی انتقال می دهند که حاوی مواد مغزی جهت رشد انواع باکتری ها می باشد.
سپس آنها را ۲۴ تا ۴۸ ساعت در دستگاهی که شرایط دمایی بدن انسان را شبیه سازی می کند قرار
می دهند و با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، شناسایی و گزارش می شوند.
آنتی‌بیوگرام و آزمایش تعیین حساسیت (Sensitivity):
بعد از رشد باکتری ها روی محیط های مغذی، آنها را به محیط دیگری انتقال می دهند که در آنها مقادیر مختلفی از آنتی بیوتیک های متنوع وجود دارد. به وسیله این آزمایش می توان میزان حساسیت باکتری به هر کدام از آنتی بیوتیک ها را به پزشک گزارش کرد.