همه ساله هفته اول آگوست بنام هفته جهانی تغذیه با شیر مادر نامگذاری شده، در کشورهای مختلف جهان گرامی داشته میشود. هدف از نامگذاری این روز تشویق مادران به تغذیه فرزندان خود از این موهبت الهی است. پزشکان نیز می گویند کودکانی که در دوران نوزادی از شیر مادر تغذیه می کنند، از میزان هوش و توان جسمی بالاتری نسبت به سایر نوزادانی که از دیگر منابع غذایی تغذیه می کنند، بر خوردارند.
سال ها است که نقش اساسی تغذیه با شیر مادر در رشد وسلامت کودکان وهمچنین سلامت مادران شناخته شده است. شیر مادر به تنهائی درشش ماه اول تولد برای شیرخوار کافی است ودر شش ماه دوم تولد انرژی لازم پنجاه درصد از شیر مادر و پنجاه درصد از تغذیه تکمیلی تامین میشود.
بلافاصله بعد از تولد تا چندین روز پس از آن مایعی از سینه مادر ترشح میشود که غلیظ و زردرنگ است که به آن آغوز یا کلستروم گفته میشود و سرشار از مواد ایمنی زا برای نوزاد است. اهمیت کلستروم یا آغوز در نوع و میزان پروتئینهای آن است که میزان آن در آغوز سه برابر شیر مادر است و این پروتئینها، موجب افزایش ایمنی نوزاد میشوند. این پروتئینها در آغوز مادری که نوزاد نارس به دنیا آورده نسبت به پروتئین آغوز مادرانی که بموقع زایمان کرده اند 20 %بیشتر است. شیر مادر دارای سه دسته اصلی مواد غذایی یعنی قند، چربی و پروتئین است. قند نوع قند شیر مادر، لاکتوز است. از آنجا که سلولهای مغز فقط از قندی به نام گلوکز تغذیه میکنند، رشد و تکامل مغزی نوزاد با میزان قند موجود در شیر مادر ارتباط مستقیم دارد.
پروتئین شیر مادر سهل الهضم می باشد و حاوی موادی است که در بدن نوزاد ساخته نمی شوند. چربی مهمترین منبع تولید و ذخیره انرژی در بدن است، به طوری که هر یک گرم چربی حدود نه کالری انرژی تولید میکند، در حالی که هر گرم قند یا پروتئین حدود چهار کالری انرژی تولید میکند. چربی شیر مادر برای رشد و تکامل مغز بسیار مهم است. مهمترین امتیاز و ویژگی شیر مادر نسبت به بقیه شیرها و بخصوص نسبت به شیرخشک، تازگی و طراوت آن است. شیر مادر، نه تنها عاری از میکروب است، بلکه سرشار از مواد ایمنی بخش بوده، به طور مستقیم، به مصرف شیرخوار میرسد و نیاز به نگهداری و جوشاندن و مسایل دیگر ندارد. شیر مادر حاوی ویتامینهای ضروری و مواد معدنی مختلف است، مهمترین ویتامینهای شیر مادر عبارتند از: ویتامین K ،ویتامین D ،ویتامین E و ویتامین C. شیر مادر حاوی بعضی از مواد معدنی مهم و ضروری نیز است که مهمترین آنها آهن، روی، منیزیم و املاح دیگر مثل سدیم، پتاسیم، کلسیم و فسفر میباشد. به دلیل اینکه کلیه های نوزادان و شیرخواران ظریف و حساس است و تحمل بار زیاد املاح را ندارد، میزان املاح در شیر مادر کم و متناسب با کلیه شیرخوار است.
مزایای شیر مادر
مزایای مربوط به کودک
شیر مادر به تنهایی میتواند از لحظه تولد تا پایان 6 ماهگی تمام نیازهای غذائی شیرخوار طبیعی را برای رشد طبیعی او تأمین کند. شیر مادر به خصوص آغوز حاوی مواد مفید و ارزنده ایمنی است که کودک را در مقابل میکروبها و انگل ها محافظت میکند. مواد مختلف ضد عفونت در شیر مادر احتمال ابتلای شیرخوار را به بسیاری از عفونت ها به ویژه عفونت گوش و عفونت های گوارشی و تنفسی کاهش میدهد میزان ابتلا به آسم، اگزما و انواع آلرژی در شیر مادرخواران بسیار کمتر گزارش شده است. در شیر مادرخواران به علت سوخت و ساز بهتر کلسترول مشکل افزایش کلسترول در بزرگسالی و احتمال خطر ابتلا به بیماری های قلبی ـ عروقی کمتر است. چربی و پروتئین شیر مادر بهتر از چربی و پروتئین دیگر انواع شیرها هضم و جذب میشود. به همین دلیل دردهای قولنجی، جمع شدن گاز، استفراغ و حساسیت نسبت به پروتئین در این شیرخواران کمتر مشاهده میشود. ترکیب شیر مادر همراه با رشد شیرخوار تغییر پیدا میکند.
چربی شیر مادر در شروع هر وعده شیر کمتر است و سپس میزان آن تدریجاً بیشتر میشود. این تغییرات کمک بزرگی به سیر نگهداشتن شیرخوار میکند. چربی شیر مادر در تکامل سیستم عصبی، بینایی، افزایش بهره هوشی و مهارت های تکاملی شیرخواران موثر است. به علت و جود آب کافی در شیر مادر به خصوص ابتدای شیر، تشنگی شیرخوار برطرف شده و اشتهای او تحریک میشود و نیازی به دادن آب یا آب قند حتی در مکان های بسیار گرم و خشک نیست. میزان سدیم و پروتئین شیر مادر به حدی است که به کلیه های نوزاد که هنوز کامل نشده اند صدمه ای وارد نمیکند.
تغذیه با شیر مادر رابطه عاطفی بین مادر و فرزند را بیشتر میکند. تماس و توجه مادر هنگام شیر دادن اثر مطلوبی بر رشد شیرخوار دارد. تماس پوستی مادر و نوزاد علاوه بر برقراری پیوند عاطفی بین آنان، سبب گرم نگهداشتن نوزاد و بهبود رشد و تکامل وی می شود . جذب کلسیم شیر مادر به سبب نسبت مناسب کلسیم به فسفر بهتر انجام میشود. جذب آهن شیر مادر به مراتب بهتر صورت میگیرد. احتمال بروز اسهال در شیر مادرخواران به مراتب کمتر است و نیز به سبب نوع مدفوع، سوختگی ناحیه تناسلی کمتر دیده میشود. احتمال ابتلا به سرطانهای دوران کودکی از جمله سرطان خون و سرطان غدد لنفاوی در شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، به مراتب کمتر است.
مزایای مربوط به مادر
تغذیه انحصاری و مکرر شیرخوار با شیر مادر در شب و روز عادت ماهیانه مادر و امکان تخمک گذاری وی را به تعویق میاندازد. در نتیجه، حاملگی های زودرس کمتر اتفاق میافتد. جمع شدن و برگشت رحم به اندازه طبیعی در مادرانی که به نوزادانشان شیر میدهند، سریع تر انجام میگیرد. برگشت سریع رحم به حالت طبیعی و دیرتر شروع شدن عادت ماهیانه به دلیل شیردهی، باعث جلوگیری از کم خونی مادر میشود. مادرانی که به نوزادشان شیر میدهند چون از چربی ذخیره شده دوران بارداری برای ساختن شیر استفاده میکنند، زودتر وزن اضافی را از دست میدهند و پستان ها و اندامشان نیز به همین دلیل زودتر به حالت طبیعی قبل از بارداری بر میگردد. احتمال ابتلا به سرطان پستان و تخمدان در زنان شیرده کمتر است. مادر به دلیل تماس های مکرر کودک با بدنش در جریان شیردهی و احساس آرامش و رضایتی که از این تماس حاصل میشود وضع روحی و عاطفی بهتری خواهد داشت. مزایای اقتصادی، اجتماعی تغذیه با شیر مادر با توجه به افزایش نیاز غذایی مادر در طول شیردهی از هر شیوه دیگر تغذیه، به مراتب ارزانتر است.