لوسمی رشد غیر طبیعی سلولهای خون و مغز استخوان است. بر خلاف سرطان های دیگر، لوسمی توده (تومور) ایجاد نمی کند، اما منجر به تولید بیش از حد گلبول های سفید غیر طبیعی می شود.
لوسمی در سلولهای نابالغ یا در حال توسعه مغز استخوان، بافت نرم و اسفنجی موجود در حفره های مرکزی استخوان ها آغاز می شود. مغز استخوان انواع سلول های خونی را تولید می کند: گلبول های قرمز خون که اکسیژن و مواد دیگر را به بافت های بدن منتقل می کنند. گلبولهای سفید خون که با عفونت مبارزه می کنند و پلاکت هایی که به لخته شدن خون کمک می کنند. روزانه صدها میلیارد سلول خون جدید در مغز استخوان تولید می شود.
در بیمار مبتلا به لوسمی، بسیاری از گلبولهای سفید تولید شده در مغز استخوان به طور طبیعی بالغ نمی شوند. این سلولهای غیر طبیعی، به نام سلولهای لوسمیک، قادر به مبارزه با عفونت نیستند. با افزایش تعداد آنها، سلولهای لوسمی در تولید سایر سلولهای خونی نیز دخالت می کنند.
عوامل خطر ابتلا به لوسمی
علل ابتلا به لوسمی مشخص نیست. با این وجود عوامل مختلفی شناسایی شده اند که ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- سابقه خانوادگی سرطان خون
- سیگار کشیدن، که خطر ابتلا به لوسمی میلوئید حاد را افزایش می دهد (AML)
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون
- اختلالات خونی، مانند سندرم میلو دیسپلاستیک، که بعضاً "پره لوکمی" نامیده می شود.
- درمان قبلی سرطان با شیمی درمانی یا پرتودرمانی
- قرار گرفتن در معرض اشعه زیاد
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند بنزن
انواع لوسمی:
انواع سرطان خون یا لوسمی را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان بر اساس سرعت پیشرفت و وخیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر شدن آنها گروه‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی کرد. سرطان خون یا مزمن است (که معمولاً به مرور وخیم میشود) یا حاد (که معمولاً به سرعت وخیم میشود):
لوسمی مزمن: در مراحل ابتدایی سرطان، سلولهای خونی سرطانی هنوز قادرند برخی از وظایف گلبولهای سفید را انجام دهند. گاهی، در فرد مبتلا در ابتدا هیچ علامتی بروز نمی‌یابد. پزشکان، اغلب در معاینه‌های معمولی، پیش از آنکه علامتی بروز کند، متوجه لوسمی مزمن میشوند.
لوسمی مزمن، به مرور وخیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر میشود. با افزایش تعداد سلولهای سرطانی در خون، علائمی مانند تورم غدد لنفاوی یا عفونت در بیمار بروز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابند.
لوسمی حاد : سلولهای خونی سرطانی هیچ یک از وظایف گلبولهای سفید طبیعی را انجام نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. تعداد سلولهای خونی سرطانی به سرعت افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. لوسمی حاد معمولاً به سرعت وخیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر میشود.
انواع لوسمی را همچنین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان براساس نوع سلول خونی گرفتار گروه‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی کرد. لوسمی در سلولهای لنفاوی یا سلولهای میلوئید آغاز میشود. به سرطان خونی که سلولهای لنفاوی را گرفتار میکند، سرطان خون لنفوئید، لنفوسیتیک (lymphocytic) یا لنفوبلاستیک (lymphoblastic) می‌گویند. به سرطان خونی که سلولهای میلوئید را گرفتار میکنند سرطان خون میلوئید، میلوزنوس (Myelogenous) یا میلوبلاستیک (Myeloblastic) می‌گویند.
چهار گونه رایج لوسمی وجود دارد که عبارتند از:
لوسمی لنفوسیتیک مزمن (Chronic Lymphocytic Leukemia- CLL): سلول های لنفاوی را گرفتار میکند و معمولاً به‌کندی گسترش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. سالانه بیش از ۱۵۰۰۰ مورد جدید ابتلا به لوسمی، مربوط به این نوع است. در بیش‌تر موارد، افراد مبتلا به این سرطان بالای ۵۵ سال سن دارند. کودکان تقریباً هرگز به این سرطان، مبتلا نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند.
لوسمی میلوئید مزمن (Chronic Myeloid Leukemia- CML): سلولهای میلوئید را گرفتار میکند و گسترش آن در مراحل اولیه بیماری کند است. سالانه نزدیک به ۵۰۰۰ مورد جدید ابتلا به لوسمی، مربوط به این نوع است. این نوع سرطان عمدتاً بزرگسالان را گرفتار میکند.
لوسمی لنفوسیتیک یا لنفوبلاستیک حاد (Acute Lymphocytic – Lymphoblastic Leukemia- ALL) سلولهای لنفاوی را گرفتار میکند و به سرعت گسترش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. سالانه بیش از ۵۰۰۰ مورد جدید ابتلا به لوسمی مربوط به این نوع است. ALL شایع‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین نوع لوسمی در اطفال است. این سرطان بزرگسالان را نیز گرفتار میکند.
لوسمی میلوئید حاد (Acute Myeloid Leukemia- AML) سلولهای میلوئید را گرفتار میکند و به سرعت گسترش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. این نوع سرطان هم بزرگسالان و هم اطفال را گرفتار میکند.
لوسمی هیری سلول مویی (Hairy Cell Leukemia): گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای نادر از سرطان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خون مزمن است. گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نادر سرطان خون، سالانه کم‌تر از ۶۰۰۰۰ مورد جدید از ابتلا به انواع سرطان خون را تشکیل میدهند.
علائم لوسمی
علائم سرطان خون شامل موارد زیر است:
- تعریق بیش از حد، به خصوص در شب
- خستگی و ضعف که با استراحت از بین نمی روند
- کاهش وزن غیر عادی
- درد استخوان و حساسیت
- بزرگی غدد لنفاوی بدون درد (خصوصاً در گردن و زیر بغل)
- بزرگ شدن کبد یا طحال
- لکه های قرمز روی پوست که پتشی نامیده میشوند و به راحتی خونریزی کرده و به راحتی کبود می شود
- تب یا لرز
- عفونت های مکرر
لوسمی همچنین می تواند باعث ایجاد علائم در اندام هایی شود که به سلولهای سرطانی نفوذ کرده یا تحت تأثیر قرار گرفته اند. به عنوان مثال، اگر سرطان به سیستم عصبی مرکزی گسترش یابد، می تواند باعث سردرد، حالت تهوع و استفراغ، گیجی، از دست دادن کنترل عضلات و تشنج شود.
لوسمی همچنین می تواند به قسمت های دیگر بدن گسترش یابد، از جمله:
- ریه ها
- دستگاه گوارش
- قلب
- کلیه ها
- بیضه ها
تشخیص :
گاهی، پزشکان پس از انجام یک آزمایش خون ساده متوجه سرطان خون میشوند. در ین صورت شاید لازم باشد یک یا چند آزمایش جهت تایید تشخیص انجام شود:
معاینات بالینی: پزشک بدن بیمار را معاینه میکند تا مشخص شود در غدد لنفاوی، طحال یا کبد تورم وجود دارد یا نه.
آزمایش خون: آزمایش شمارش سلولهای خونی (CBC) انجام میدهند تا تعداد گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز و پلاکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خون را بسنجند. لوسمی موجب تولید تعداد بسیار زیادی گلبول سفید در خون میشود. همچنین موجب کاهش میزان هموگلوبین موجود در گلبولهای قرمز و پلاکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها نیز میشود.
نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری (Biopsy): پزشک بافت را برمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌دارد و در آن به جست‌وجوی سلولهای سرطانی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌پردازد. نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری تنها روشی است که به طور قطع وجود سلولهای خونی سرطانی را در مغز استخوان مشخص میکند. پیش از نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری از بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌حسی موضعی استفاده میکنند. این کار به کاهش درد کمک میکند. پزشک کمی مغز استخوان را از استخوان لگن یا یک استخوان بزرگ دیگر برمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌دارد. پاتولوژیست بافت را به‌دنبال وجود یا عدم وجود سلولهای سرطانی در زیر میکروسکوپ بررسی می کند. بیوپسی ارگانهای دیگر مانند کبد و طحال می تواند نشان دهد که آیا سرطان گسترش یافته است یا خیر.
پزشک به دو طریق از مغز استخوان نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری میکند.
آسپیراسیون مغز استخوان Bone Marrow Aspiration: پزشک از سرنگی ضخیم و تو خالی برای برداشتن نمونۀ مغز استخوان استفاده میکند.
نمونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری از مغز استخوان: پزشک از سوزنی بسیار ضخیم و توخالی برای برداشتن تکه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از استخوان و مغز استخوان استفاده میکند.
آزمایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دیگری که پزشک ممکن است تجویز کند عبارتند از:
فلوسیتومتری DNA سلولهای سرطانی را بررسی کرده و میزان رشد آنها را تعیین می کند.
آزمایشات عملکرد کبد نشان می دهد که آیا سلول های لوسمی بر کبد تأثیر گذاشته یا خیر.
آزمایش سیتوژنتیک Cytogenetics کروموزوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سلولهای نمونه خون، مغز استخوان یا غدد لنفاوی را بررسی میکنند. این آزمایش نوع لوسمی را مشخص میکند. مثلاً، مبتلایان به سرطان خون CML یک کروموزوم غیرطبیعی به نام کروموزوم فیلادلفیا دارند.
در آزمایش آسپیراسیون مایع نخاعی با استفاده از سرنگی بلند و باریک و تحت بی حسی موضعی کمی از مایع مغزی نخاعی برداشته شده و در آزمایشگاه این مایع را از نظر وجود سلولهای خونی سرطانی یا سایر نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها بررسی میکنند.
تکنیک های تصویربرداری، مانند اشعه ایکس، سونوگرافی و CT اسکن، به پزشکان کمک می کند تا هرگونه آسیب به اندام های دیگر را بررسی کنند.
مرحله بندی:
مرحله بندی سرطان AML و ALL براساس نوع تصویر در زیر میکروسکوپ و نوع سلول درگیر انجام می شود.
مرحله بندی سرطان ALL و CLL بر اساس تعداد WBC در زمان تشخیص انجام می شود.
از وجود گلبولهای سفید نابالغ یا میلووبلاستها در خون و مغز استخوان نیز برای مرحله بندی سرطان AML و CML استفاده می شود.
درمان:
درمان سرطان خون به عوامل زیادی بستگی دارد. پزشک گزینه های درمانی را بر اساس سن و سلامت کلی بیمار، نوع سرطان خون و اینکه آیا سرطان در سایر نقاط بدن از جمله به سیستم عصبی مرکزی گسترش یافته، تعیین می کند.
درمانهای متداول برای درمان سرطان خون عبارتند از:
شیمی درمانی: عمده ترین شکل درمان سرطان خون است. در این روش درمانی برای از بین بردن سلولهای لوسمی از مواد شیمیایی استفاده می کنند.
بسته به نوع لوسمی، ممکن است یک داروی منفرد یا ترکیبی از داروها تزریق شوند.
درمان بیولوژیک: این روش با استفاده از روشهای درمانی که به سیستم ایمنی بدن کمک می کند سلولهای لوسمی را تشخیص داده و به آنها حمله کند، عمل می کند. در واقع در این روش سعی بر تقویت سیستم ایمنی بدن است.
درمان هدفمند: در این روش از داروهایی استفاده میکنند که جلوی رشد و گسترش سلولهای سرطانی را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند.
به عنوان مثال، داروی ایماتینیب (Gleevec) عملکرد پروتئین را در سلولهای لوسمی افراد مبتلا به لوسمی میلوژن مزمن متوقف می کند که می تواند به کنترل بیماری کمک کند.
پرتو درمانی: با استفاده از پرتوهای ایکس یا سایر پرتوهای پر انرژی برای آسیب رساندن به سلولهای لوسمی و متوقف کردن رشد آنها استفاده می شود. پرتودرمانی ممکن است برای ایجاد امادگی برای پیوند سلولهای بنیادی نیز استفاده شود.
پیوند سلولهای بنیادی: این روش برای جایگزینی مغز استخوان بیمار با مغز استخوان سالم کاربرد دارد.
قبل از پیوند سلول های بنیادی، اغلب شیمی درمانی یا پرتودرمانی دریافت می شود تا مغز استخوان بیمار را از بین ببرد. سپس تزریق سلولهای بنیادی خون ساز که به بازسازی مغز استخوان کمک می کنند، انجام میشود.
ممکن است سلولهای بنیادی از یک اهدا کننده دریافت شود، یا در برخی موارد ممکن است از سلولهای بنیادی خود بیمار استفاده شود. پیوند سلولهای بنیادی بسیار شبیه پیوند مغز استخوان است.
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4365-leukemia
https://www.cancer.gov/types/leukemia
https://www.healthline.com/health/leukemia#outlook
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/leukemia/diagnosis-treatment/drc-20374378