- رژیم غذایی در افراد مبتلا به دیابت
هدف از رژيم غذايي در افـراد مبتلا به ديابت، كنترل متابوليك به منظور پيشگيري از عوارض كوتاه مدت و درازمدت ديابت است. بنابراين رژيم غذايي بايـد طوري تنظيم شـود كه علاوه بر كنترل ميزان قند خون؛ فشار خون، وزن بيمار و غلظت ليپيدهـا و ليپوپروتئينها را درصورت امكان درحـد معمولي نگهدارد.
رژيم غذايي بايد به گونه اي تنظيم شود كه انرژي مورد نياز فرد را در شرايط معمولي و نيز در شرايط خاص مانند حاملگي، استرسها و بيماريهاي متابوليك تأمين نمايد. همچنين ميزان پروتئين، ويتامينها و مـواد معدني را درحد لازم تأمين كنـد. برنامه ي غذايي شخص مبتلا به ديابت بايد منطبق با شرايط خاص هر فرد و تحت نظر كارشناس تغذيه تنظيم شود و همچنين بايد از توصيه هاي عمومي درباره ي برنامه ي غذايي پرهیز شود.
کنترل وزن
نزديك به ٩٠-%٦٠ %افراد مبتلا به ديابت نوع ٢ چاق هستند، حتي كساني كه به نظر ميرسد قد و وزن آنها متناسب است، داراي بـافت چـربي زيادتـر از حد معمول هستند. همچنين تـوزيع چـربي در اين افـراد غيرطبيعي است. چـربي علاوه بـر آنكه نقش مهمي در پـاتوژنر ديـابت دارد، در تغييرات چربي خـون، فشار خـون و ابتلا به بيماريهـاي قلبي عروقي نيـز مؤثـر است. بنابـراين، هدف از درمـان تغذيه اي افراد مبتلا به ديابت نوع ٢ كاهش بـافت چـربي است كه ازطـريق كاهش متـوسط كالري روزانه بـه ميـزان Kcal 5٠٠-٢5٠ و نيـز افـزايش مصرف كالري با بـالابردن ميزان فعاليت بـدني به دست خواهد آمـد. حتي كـاهش انـدك وزن نيز ممكن است در كنترل قند خون و الگوي ليپوپـروتئينهـاي پلاسما در فرد مبتلا به ديابت نوع ٢ تأثيرگذارد. كاهش وزن مـوجب كـاهش تـريگليسريـد، كلستـرول، LDL و همچنين كـاهش فشـار خون ميشود.
میزان کربوهیدرات مصرفی
50 تا 60 درصد كالري مصرفي روزانـه بايد از كربوهيدراتهـا تأمين شـود كه بهتر است حـداكثر ١5-%١٠ %آن از قندهـاي ساده و بقيه از قندهاي مركب تهيه شود.
میزان چربی مصرفی
٣٠-%٢٠ %كـالري روزانـه بـايـد از چربيهـا تأمين شـود
استفاده از چربيهاي امگا-٣ ،با توجـه به نقشي كه در كاهش چربيهـاي خون دارد بسيار حايز اهميت است. منـابع مهم اين چربيهـا عبارتند از: مـاهي چـرب، روغن كبد ماهي، روغن آفتابگردان و مغزهـا(گردو، بـادام، فندق، پسته، تخمه ). كلسترول دريافتي بهتر است حدود ٢٠٠mg در روز باشد و حداكثر از ٣٠٠mg در روز تجاوز نكند.
پروتئینها
١5-%١٠ %كالري روزانه بايد از پروتئينها تأمين شود كه بهتر است از هر دو نوع پروتئينهاي گياهي و حيواني استفاده گردد. در شرايط خاص مثل حاملگي، سالمندي، استرسهـا ميزان پروتئين مورد نياز افزايش مي يابـد. افراد مبتلا به نفروپاتي بايد از مقدار كمتري پروتئين استفاده كنند.
ویتامینها و مواد معدنی
در بيماراني كه از رژيم غـذايي كامـل استفاده ميكنند، نيـازي به مكملهـاي ويتـامين و مـواد معدني نيست؛ زيـرا يك رژيم غـذايي متعادل نيازهـاي فرد را به اين مـواد مغذي تـأمين می نمايد. در دوران حاملگي و شرايط غيرعادي ميزان نياز به ويتامينها و مواد معدني افزايش مي يابد.
نكته هايي كه در رژيم غذايي يك فرد مبتلا به ديابت بايد مورد توجه قرارگيرد عبارتند از:
- رژيم غذايي بايد متناسب با شرايط هر فرد تنظيم شود
- استفاده از وعده هاي غذايي متعدد و منظم نقش مهمي در كنترل قند خـون دارد. فرد مبتلا به ديابت بايد علاوه بر سه وعده غذاي اصلي، چند ميان وعده در فواصل بين وعده هـاي اصلي غذايي داشته باشد. به خصوص افـرادي كه شبهـا انسولين تـزريق ميكنند بهتـر است قبـل از خواب يك غذاي ساده مانند يك ليوان شير با مقدار كمي نان و پنير ميل كنند
- تنوع برنامه غـذايي در افـراد مبتلا به ديـابت مفيد است. همچنين بايد سعي شود تا در طول روز از همه گروههاي غذايي بـه ميزان كافي استفاده نماينـد. اين كار عـلاوه بر ايجاد تنوع در بـرنامه غذايي فـرد نيازهاي تغذيه اي او را نيز تـأمين ميكند.
گروههاي اصلي غذايي
- گروه لبنيات شامل شير، ماست، پنير، كشك و بستني است. مواد مغذي مهم اين گروه، پروتئين، كلسيم، فسفر، بعضي از انواع ويتامينهاي گروه B و ويتامين A است. اين گروه براي استحكام استخوانهـا و دندانها، رشد و سلامت پـوست لازم است. هر واحـد از اين گروه بـرابـر است بـا يك ليوان شير يـا يك ليـوان مـاست يـا ٦٠ -٤5 گرم پنير يـا يك ليـوان كشك پـاستوريزه يا 5/١ ليـوان بستني
- گروه گوشت و جانشينهاي آن شامل گوشتهـاي قرمز(گوسفند و گوساله)، گوشتهـاي سفيد(مـاهي، مـرغ و ديگر پـرندگان)، امعاء و احشاء(جگر، دل، قـلوه، زبـان و مغز)، تخم مرغ، حبوبات خشك (نخود، لوبيا، عـدس، باقلا، لپه و ماش) و آجيل(گردو، بادام، فندق، پسته، تخمه ها و غيره) است. مواد مغذي مهم اين گروه پروتئين، آهن، روي و بعضي از انواع ويتامينهاي گروه B است. تأمين و استفاده از اين گروه غذايي براي رشد، خونسازي و سلامت سيستم عصبي ضروري است. هر واحـد اين گـروه بـرابـر بـا ٦٠ گـرم گوشت پختـه يـا ٢ عـدد تخم مـرغ يا يك ليـوان حبوبـات پخته و نصف تا يك ليوان از آجيل است
- گروه نان و غلات شامل انواع نان، برنج، ماكاروني، گندم، جو و ذرت است. مـواد مغذي مهم اين گـروه انرژي، بعضي از انـواع ويتامينهـاي گروه B ،آهن و مقداري پروتئين است. اين گروه براي تأمين انرژي، رشد و سلامت سيستم عصبي لازم است. هر واحد اين گروه برابر است با ١ برش ٣٠ گرمي از انواع نان، نصف تا یک ليوان ماكاروني يا برنج پخته.
- گروه ميوه ها و سبزيها که غني از ويتامين C، A، B، آهن و مقدار قابل توجهی فیبر هستند. اين گروه براي حفظ مقاومت بـدن در برابر عفونتهـا، ترميم زخمهـا، ديد در تاريكي و سلامت پوست ضروري است. هر واحد از اين گروه برابر است با يك عـدد ميوه متوسط مانند يك عدد سيب يا پرتقال يا هلو، یک چهارم طالبي متوسط، نصف ليوان گيلاس، نصف ليوان انگور، سه عدد زردآلو، نصف ليوان آبميوه، یک يك فنجان سبزيهاي برگي، نصف فنجان سبزي پخته، نصف فنجان از ساير سبزيهاي خام خردشده و يا ١ عـدد سيب زميني متوسط.
- درمان دارویی
داروهـاي ضدديابت اعم از خـوراكي يا انسولين نه به عنوان جـايگزين، بلكه بـه عنوان درمـان كمكي در روشهـاي غيردارويي شناخته ميشوند. فقط افراد مبتلا به ديابت نوع ٢ نیاز به درمان دارویی دارند، قبل از شروع درمان با اين داروها بيماران بايد ازنظر حـاملگي، شيـردهی، نارسـايي قلبي، كليه و كبد كنترل شوند
داروهاي خوراكي كاهنده قند خون
- گروه داروهای سولفونيل اوره مثل گلي بن كلاميد: اين گروه آزادشدن انسولين از سلولهـاي β پانكراس را تحريك ميكند(افزايش ترشح انسولين ) و با افزايش مصرف محيطي گلوكز موجب كاهش تشکیل گلوکز ميشوند. چاقي بيش از حد كارايي سولفونيل اوره ها را كاهش ميدهد.
- گروه داروهای بيگوانيدينها مثل متفورمين: اين گروه از داروها سبب افزايش حساسيت نسبت به انسولين ميشوند و مقاومت نسبت به انسولين را افزايش ميدهند. مصرف متفورمين ممكن است كاهش وزن مختصري ايجادكند، بنابراين از اين دارو ميتوان در درمان اوليه در افراد چاق مبتلا به ديابت كه روش رژيم درماني در آنها بي تأثير بوده، استفاده كرد. عوارض اين گروه عبارتنـد از عـوارض گـوارشي حـاد، اختلال در جذب ويتامين B١٢، اسيدوز لاكتيك
- تمام افراد مبتلا به ديابت نوع ١ بايد با انسولين درمان شوند.
- درصـورت عـدم مـوفقيت در رسيدن بـه اهـداف درمـاني بـا رژيم مناسب همزمان با استفاده از داروها، ديابت حاملگي و زمـاني كه رژيم درماني بـه تنهايي بـراي كنترل قند كافي نباشد، درمان با انسولین توصیه میشود.
نکات انسولین درمانی و نحوه ی تزریق انسولین
- انسولين فقط بايد به صورت زيرجلدي تزريق شود
- دو نوع انسولین وجود دارد: انسولين NPH(با اثر متوسط)، انسولين كريستال Regular (اثر كوتاه)
- برای تزریق می توان هر دو نوع انسولين را در يك سرنگ با هم تركيب كرد، هنگام تركيب ابتدا بايد انسولين كريستال و سپس انسولين NPH را داخل سرنگ كشيد. انسولين كريستال حتماً بايد قبل از غـذا (حـدود نيم ساعت ) تزريق شود، ولي انسـولين NPH را میتوان قبل از خواب تزریق نمود و در صورت ترکیب دو نوع انسولین باید قبل از غذا تزریق انجام شود.
- متداولترين محل تـزريق انسولين در بيشتر افـراد مبتلا به ديـابت ناف است كه جهت جلوگيري از عـوارض، محل تـزريق بايد به صورت چرخشي تعويض شود. از نقاط مختلف بدن ميتوان به عنوان محل تـزريق استفاده كرد، ولي مناسبترين مناطق، اطراف ناحيه بازوهـا و رانهـا هستند.
- ویالهای انسولین در دمای معمول اتاق قابل نگهداري هستند. اما نباید آنها را در مقابل نـور آفتاب و يا در دمای بالاتر از درجـه معمول اتاق نگهداشت.
- تزريق بايد در بـافت زير جلد به طـور عميق و با زاويه °٤5 و اگر لايه ي زيرجـلدي ضخيمتر از طول سوزن باشد با زاويه °٩٠ انجام شـود.
- بـايـد آموزشهـاي لازم درباره ي توجه به تاريخ مصرف انسولين به بيماران ارائه شود تا درصورت انقضاي تاريخ مصرف، از استفاده آن خودداري كنند
- قبل از استفاده، دو نوع انسولين بايـد به طوركامل با هم مخلوط شوند، بـراي اين منظور بايـد ویال حاوي انسولين را به آرامي در ميـان دستان چرخاند و هـرگـز نبايد ویال را به شدت تكان داد. ابتدا بايـد انسولين Regular يا كريستال را داخل سرنگ كشيد و سپس انسولين NPH را به آن اضافـه كرد.
- نبايد از ويالهايی كه محتويات آن به يكديگر و يا به جدار شيشه چسبيده و يا تا حدي بيرنگ شده است استفاده كرد.
- انسولين كريستال يا Regular بايد در زمان مصرف حتماً صاف و بيرنگ باشد.
در صورت تمایل میتوانید مقاله دیابت بارداری را اینجا و آزمایشات تشخیصی دیابت را در این قسمت و عوارض بیماری دیابت را اینجا مطالعه فرمایید.