* چگونه میتوان از موثر و بی‌ضرر بودن واکسن کرونا مطمئن شد؟
کارآزمایی بالینی واکسن‌های در دست ساخت هنوز در جریان هستند اما نتایج اولیه بسیار امیدوارکننده به نظر می‌رسند. البته هنوز باید منتظر نتایج نهایی مرحله سوم آزمایش این واکسن‌ها باشیم تا از سلامت و تاثیر آنها مطمئن شویم. باید در نظر داشت مجوز استفاده از این واکسن‌ها فقط وقتی صادر می‌شوند که نتیجه آزمایش‌ها نشان دهند این واکسن‌ها به اندازه کافی بی‌ضرر و موثر هستند.
* آیا به عنوان بخشی از مطالعه، به شرکت کنندگان در مطالعه ویروس SARS-CoV-2 یا COVID-19 داده می شود؟
خیر. در بیشتر تحقیقات از طرحی استفاده می شود که به عنوان مطالعات "تصادفی، کنترل شده با دارونما" شناخته می شود. محققان از افرادی را که بیشتر در معرض عفونت SARS-CoV-2 و بیماری COVID-19 قرار دارند، دعوت به همکاری کردند. برخی از شرکت کنندگان واکسن را دریافت می کنند و برخی دیگر دارونما، که یک محلول نمکی استریل است و هیچ واکسنی در آن وجود ندارد. محققان انتظار دارند این افراد در زندگی روزمره در معرض ویروس قرار بگیرند و ممکن است برخی از آنها بیمار شوند. آنها دو گروه را مقایسه کردند تا متوجه شدند تعداد افراد بیمار در گروهی که واکسن دریافت کرده اند کمتر از گروهی است که دارونما دریافت کردند. از این طریق به اثر بخشی واکسن کرونا پی بردند.
* تفاوت بین ایجاد ایمنی بعد از ابتلا به بیماری کووید 19 با زدن واکسن موثر، چیست؟
مصونیت طبیعی با ابتلا به کرونا و ایمنی اکتسابی با زدن واکسن ایجاد میشود. واکسنی که ۹۰ درصد موثر است یعنی بیشتر افرادی که واکسینه شوند تا حدی مصونیت پیدا می‌کنند. سوال اصلی این است که این مصونیت چقدر دوام دارد؟ دانشمندان هنوز پاسخ این سوال را نمی‌دانند، چه درمورد مصونیت طبیعی چه در مورد مصونیت با زدن واکسن.
* واکسن‌ها از چه چیزی تشکیل شده‌اند و آیا بی‌ضرر هستند؟
واکسن‌های مدرنا و فایزر حاوی مقدار کد ژنتیکی هستند که در آزمایشگاه تولید شده‌اند و رمز ساخت پروتئینی به نام پروتئین شاخکی هستند. این پروتئین روی ویروس کرونا قرار دارد و ویروس با استفاده از همین پروتئین به سلول‌های بدن انسان می‌چسبد. واکسن حاوی این کد ژنتیکی، باعث تغییر ژنتیکی در سلول‌های انسان نمی‌شود اما سیستم ایمنی را فعال و قادر به مقابله با ویروس کرونا میکند.
* آیا واکسن‌های کرونا برای افراد مبتلا به بیماری های تضیف کننده سیستم ایمنی مناسب است؟
برای افراد که سیستم ایمنی‌شان به دلیل بیماری یا به دلیل دارو ضعیف و سرکوب شده، بعضی واکسن‌های حاوی ویروس زنده یا ضعیف شده توصیه نمی‌شوند، زیرا سیستم ایمنی این افراد ضعیف است و این احتمال وجود دارد که ویروس ضعیف بتواند تکثیر شود و ایجاد بیماری کند.
اما تزریق واکسن‌هایی که از ویروس ضعیف شده استفاده نمی‌کنند مانند واکسن آنفلوآنزا مشکلی ندارد. بیشتر واکسن‌های کرونا هم که در دست ساخت هستند از ویروس زنده و ضعیف استفاده نمی‌کنند. با این حال باید منتظر تکمیل بررسی‌ها و مشخص شدن دستورالعمل استفاده از این واکسن‌ها باشیم.
* آیا کسانی که قبلا کرونا گرفته و خوب شده‌اند هم باید واکسن بزنند؟
اگر واکسنی برای استفاده وسیع تایید شود احتمال دارد به کسانی هم که مبتلا و خوب شده‌اند توصیه شود. دلیلش هم این است که مصونیت طبیعی ممکن است طولانی مدت نباشد و واکسن باعث محافظت بیشتری شود.
* آیا واکسن‌های کرونا برای زنان باردار و جنین مناسب است؟
واکسن هنگامی مجوز استفاده می‌گیرد که نهادهای مرجع از بی‌ضرر بودن آنها مطمئن شوند. فعلا مشخص نیست که واکسن کرونا برای زنان باردار هم توصیه شود یا خیر. با اینکه زنان باردار در بین گروه‌های آسیب‌پذیر قرار گرفته‌اند اما شواهدی نیست که آنها به بیماری شدیدتری مبتلا می‌شوند. علاوه بر این، تزریق برخی واکسن‌ها مثل واکسن آنفلوآنزا در دوران بارداری بی خطر است.
* آیا تزریق یک بار واکسن ایمنی ایجاد میکند یا باید مثل واکسن آنفلوآنزا هر سال تزریق شوند؟
این احتمال وجود دارد که واکسن کرونا به یادآور نیاز داشته باشد. هنوز معلوم نیست مصونیت این واکسن‌ها چقدر دوام دارد اما کارشناسان حدس می‌زنند که مصونیت به مرور زمان کاهش پیدا کند و مثل واکسن آنفلوآنزا نیاز به تزریق هر ساله باشد.
* با توجه به اینکه بعضی از این واکسن‌ها باید در دمای بسیار پایین نگهداری شوند، چه مشکلاتی در راه انتقال و توزیع این واکسن ها وجود دارد؟
تقریبا تمام واکسن‌ها از تولید تا هنگام مصرف باید سرد بمانند و حفظ زنجیره سرمایی در سلامت و کارایی واکسن بسیار اهمیت دارد. واکسن‌های مدرنا و فایزر قبل از استفاده باید در سرمای زیر صفر نگهداری شوند، بنابراین انبار کردن و حمل و نقل آن باید با دقت انجام شود. یخ این واکسن‌ها قبل از تزریق باید باز شود و چند روز قبل از تزریق میتوان آنها را در یخچال معمولی نگهداری کرد.
واکسن فایزر باید در دمای حدود منفی ۷۰ درجه سانتیگراد نگهداری شود و واکسن مدرنا در منفی ۲۰ درجه سانتیگراد. هر دو واکسن بعد از رسیدن به کلینیک گرم و در یخچال نگهداری می‌شوند. واکسن فایزر ماندگاری کوتاه‌تری دارد و فقط پنج روز در یخچال قابل نگهداری است اما واکسن مدرنا را تا چهار هفته میتوان نگهداری کرد. این موارد از نقاط ضعف واکسن فایزر و مدرنا محسوب می‌شوند و علاوه بر اینکه هزینه را بشدت بالا می‌برد، در بسیاری از کشورهای دنیا استفاده وسیع از چنین واکسن‌هایی بسیار دشوار میشود بخصوص در کشورهای گرمسیر یا مناطق صعب‌العبور یا کشورهایی که زیرساخت‌های توسعه کافی نیستند.
واکسن شرکت استرازنکا و دانشگاه آکسفورد هر چند کارایی کمتری در نتایج اولیه نشان داده (هفتاد درصد)، اما این از کارایی متوسط واکسن آنفلوآنزا بیشتر است، علاوه بر اینکه این واکسن ارزانتر است و نیاز به نگهداری در دمای بسیار پایین ندارد.
* آیا پس از تزریق واکسن دیگر نیازی به استفاده از ماسک یا رعایت فاصله گذاری اجتماعی نیست؟
حتی پس از تزریق واکسن استفاده از ماسک و رعایت فاصله گذاری اجتماعی ضرورت دارد. زیرا هنوز آزمایش انسانی این واکسن‌ها به پایان نرسیده و تولید آن در حدی نیست که برای بیشتر جمعیت دنیا کافی باشد. مدتی طول می‌کشد تا هر کشوری بیشتر جمعیتش را واکسینه کند.
به علاوه کووید 19 یک همه‌گیری جهانی است، یعنی این کافی نیست که ما واکسن زده باشیم و خیالمان از کرونا راحت شده باشد. اگر جمعیت زیادی در دنیا واکسینه نشوند کرونا همچنان در گردش خواهد بود و اگر جهش قابل‌ملاحظه‌ای بکند کسانی که واکسن زده اند نیز ممکن است دیگر مصونیت کافی نداشته باشند.
در خوش‌بینانه‌ترین حالت به نظر می‌رسد حداقل یک سال دیگر استفاده از ماسک و فاصله گذاری اجتماعی ضروری باشند.
* آیا واکسن‌های کرونا از سرایت ویروس پیشگیری می‌کنند؟
این موضوع فعلا در دست بررسی است. برخی واکسن‌ها ممکن است جلوی سرایت را نگیرند اما شدت بیماری را کاهش میدهند.
* واکسن های COVID-19 با چه سرعتی می توانند همه گیری را متوقف کنند؟
تأثیر واکسن های COVID-19 بر بیماری همه گیر به عوامل مختلفی بستگی دارد. این موارد شامل عواملی مانند اثر بخشی واکسن ها، سرعت تأیید، ساخت و تحویل آنها است. عامل مهم دیگر این است که واکسن به چند نفر تزریق میشود؟
اکثر دانشمندان پیش بینی می کنند، مانند اکثر واکسن های دیگر، واکسن های COVID-19 نیز 100٪ موثر نخواهند بود. WHO در تلاش است تا اطمینان حاصل کند که واکسن های تأیید شده تا حد ممکن موثر هستند، بنابراین می توانند بیشترین تأثیر را در مهار بیماری همه گیر داشته باشند.
منابع:
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/faq.html
https://www.coronaviruspreventionnetwork.org/clinical-studies-faq/