تب مدیترانه‌ای خانوادگی (FMF) یک اختلال خود التهابی ژنتیکی است که می‌تواند در هر گروه قومیتی و نژادی رخ دهد. در بیماری FMF سیستم ایمنی ذاتی که خط اول دفاعی بدن است به درستی کار نمی‌کند و سبب ایجاد التهاب بدون دلیل مشخص در بدن می‌گردد. افراد مبتلا به بیماری FMF دچار تب‌های مکرر و التهاب‌های دردناک در شکم، قفسه سینه و مفاصل می‌شوند.
بیماری FMF به دلیل جهش در ژن MEFV ایجاد میشود و تاکنون بیش از 50 جهش ایجاد کننده بیماری FMF در این ژن شناسایی شده‌است. ژن MEFV مسئول ایجاد پروتئینی به نام Pyrin است که در نوع خاصی از گلبول‌های سفید یافت میشود. این پروتئین احتمالاً از طریق کنترل التهاب مسئول تعدیل پاسخ ایمنی می‌باشد. در این مقاله که توسط پزشکان دقیقترین آزمایشگاه تهران تهیه شده است به این بیماری ژنتیکی می پردازیم.
عوامل خطر تب مدیترانه ای خانوادگی:
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به تب مدیترانه ای خانوادگی را افزایش دهند عبارتند از:
سابقه خانوادگی این اختلال: اگر سابقه خانوادگی FMF دارید، خطر ابتلا به این اختلال بیشتر است.
اصل و نسب مدیترانه ای: FMF می تواند بر افراد در هر گروه قومی تأثیر بگذارد، اما ممکن است در افراد یهودی، عرب، ارمنی، ترک، آفریقای شمالی، یونانی یا ایتالیایی تبار بیشتر باشد.
علائم بالینی تب مدیترانه ای خانوادگی چیست:
علائم و نشانه‌های بیماری FMF بسیار متغیر است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد: حملات یک تا سه روزه سردرد و تب همراه با سایر شرایط التهابی مانند التهاب پوشش ریه‌ها که با تنفس دردناک همراه است، التهاب دیواره شکم که با درد، حساسیت، تب، تهوع و استفراغ مشخص میشود، التهاب غشاء داخلی قلب که با دردهای شدید قفسه سینه مشخص میشود، مننژیت و التهاب غشاهای پوشاننده مغز و نخاع، دردهای عضلانی که می‌تواند شدید باشد، ایجاد لکه‌ی قرمز روی پاها به‌خصوص زیر زانو‌ها و التهاب بیضه‌ها که می‌تواند خطر ناباروری را افزایش دهد. شدت علائم از خفیف تا شدید متغیر است. زمان عود بیماری می‌تواند از چند روز تا چند سال یکبار متفاوت باشد و به ندرت مدت زمان حملات بیش از 3 روز طول می‌کشد. بسته به شدت و فراوانی حملات، بیماری FMF می‌تواند در طولانی مدت عوارضی را ایجاد کند. حتی اگر بیماری FMF خفیف باشد می‌تواند باعث تولید بیش از حد پروتئینی به نام آمیلوئید A در سرم شود. این پروتئین به صورت نامحلول می‌باشد و به تدریج در اندام‌های اصلی از جمله کلیه‌ها تجمع کرده و باعث آسیب به آنها میشود. در واقع نارسایی کلیه جدی‌ترین عارضه بیماری FMF است.
تب مدیترانه ای خانوادگی چگونه تشخیص داده میشود؟
ممکن است برای ارزیابی نوع و سطح التهاب آزمایش خون تجویز شود که شامل شمارش سلول‌های خون جهت تشخیص افزایش گلبول‌های سفید، بررسی پروتئین CRP جهت تشخیص التهاب حاد، سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR) برای تشخیص التهاب مزمن یا حاد می‌باشد. همچنین ممکن است آزمایش ژنتیک برای تایید نهایی جهش در ژن MEFV نیز تجویز گردد. متاسفانه درمان قطعی برای بیماری FMF وجود ندارد، اما برخی از درمان‌ها به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند.
بیماری FMF به صورت اتوزومی مغلوب به ارث می‌رسد و برای مبتلا شدن به این بیماری باید هر دو نسخه ژن MEFV دچار جهش شده باشند. اگر دارای کودک مشکوک به بیماری FMF هستید میتوانید با مراجعه به پزشک متخصص ژنتیک و انجام آزمایش ژنتیک بر روی ژن MEFV، از ابتلا یا عدم ابتلای فرزندتان به این بیماری اطمینان حاصل نمایید.
به طور کلی آزمایش ها و روش های مورد استفاده برای تشخیص تب مدیترانه ای خانوادگی عبارتند از:
معاینه فیزیکی: پزشک ممکن است از شما در مورد علائم و نشانه های بیمار سوال بپرسد و معاینه فیزیکی برای جمع آوری اطلاعات بیشتر انجام دهد.
بررسی سابقه پزشکی خانواده: سابقه خانوادگی FMF احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد زیرا این تغییر ژنتیکی از والدین به فرزندانشان منتقل می شود.
تست های آزمایشگاهی: در طول یک حمله، آزمایش خون و ادرار ممکن است سطوح بالایی از نشانگرهای خاص را نشان دهد که نشان دهنده یک بیماری التهابی در بدن است. افزایش سطح گلبول های سفید خون که با عفونت ها مبارزه می کنند، یکی از این نشانگرها است. پروتئین موجود در ادرار که ممکن است نشان دهنده آمیلوئیدوز باشد.
آزمایشهای ژنتیک: آزمایش ژنتیکی ممکن است تعیین کند که آیا ژن MEFV شما حاوی تغییر ژنی است که با FMF مرتبط است یا خیر. آزمایشهای ژنتیکی آنقدر پیشرفته نیستند که برای هر تغییر ژنی که به FMF مرتبط است آزمایش شود، بنابراین احتمال نتایج منفی کاذب وجود دارد. به همین دلیل، پزشکان معمولاً از آزمایش های ژنتیکی به عنوان تنها روش تشخیص FMF استفاده نمی کنند.
آزمایش ژنتیک برای FMF ممکن است برای بستگان درجه اول مانند والدین، خواهر و برادر یا فرزندان یا سایر بستگانی که ممکن است در معرض خطر باشند توصیه شود. مشاوره ژنتیک می تواند در درک تغییرات ژنی و اثرات آن کمک کند.
عوارض تب مدیترانه ای چیست؟
اگر تب مدیترانه ای خانوادگی درمان نشود، ممکن است عوارض ایجاد شود. التهاب می تواند منجر به عوارضی مانند:
- آمیلوئیدوز: در طول حملات FMF، بدن ممکن است پروتئینی به نام آمیلوئید A تولید کند که معمولاً در بدن یافت نمی شود. تجمع این پروتئین باعث التهاب می شود که می تواند باعث آسیب اندام شود.
- آسیب کلیه: آمیلوئیدوز می تواند به کلیه ها آسیب برساند و باعث سندرم نفروتیک شود. سندرم نفروتیک زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم فیلترینگ کلیه‌ها (گلومرول‌ها) آسیب دیده باشد. سندرم نفروتیک می تواند منجر به لخته شدن خون در کلیه ها (ترومبوز ورید کلیه) یا نارسایی کلیه شود.
- درد مفاصل: آرتریت در افراد مبتلا به FMF شایع است. شایع ترین مفاصل آسیب دیده زانو، مچ پا و لگن هستند.
- ناباروری: التهاب درمان نشده ناشی از FMF ممکن است اندام های تناسلی را تحت تاثیر قرار دهد و باعث ناباروری شود.
- سایر عوارض: این می تواند شامل التهاب در قلب، ریه ها، طحال، مغز و وریدهای سطحی باشد.
درمان تب مدیترانه ای چگونه انجام میشود؟
داروهایی که برای تسکین علائم و جلوگیری از حملات FMF استفاده می شوند عبارتند از:
کلشی سین:کلشی سین (Colcrys) که به شکل قرص مصرف می شود، التهاب را در بدن کاهش می دهد و به جلوگیری از حملات و پیشرفت آمیلوئیدوز کمک می کند. برخی از افراد یک دوز در روز مصرف می کنند، در حالی که برخی دیگر به دوزهای کمتر و مکرر نیاز دارند. عوارض جانبی شایع این دارو عبارتند از درد شکم، حالت تهوع و اسهال. درمان به طور کلی مادام العمر است.
داروهای دیگر برای جلوگیری از التهاب: برای افرادی که علائم و نشانه های آنها با کلشی سین کنترل نمی شود، ممکن است داروهایی تجویز شود که پروتئینی به نام اینترلوکین-1 را که در التهاب نقش دارد، مسدود می کند.
منابع:
گروه علمی شبکه آزمایشگاهی رصد، بخش ژنتیک