سلولهايNK یا سلولهای کشنده طبیعی، سلولهاي لنفوئیدي مشتق از مغز استخوان هستند کـه در پـیش سـازهاي خود با رده سلولهاي T مشترك می باشند. آنها برخی از شاخصهاي غشایی منوسـیت هـا و گرانولوسیتها و برخی شاخصهاي مختص سلولهاي T را عرضه مـی کننـد.
این سلولها در دفاع ایمنی برعلیه ویروسها، سایر پاتوژنهاي داخل سلولی و تومورها دخیلند. به دلیل ایـن که سلولهاي NK برخی از سایتوکاینهاي مهم ایمنی را تولید میکنند، آنها در تنظیم ایمنی مشارکت داشته و روي ایمنی ذاتی و اکتسابی تأثیر میگذارنـد. سلولهاي NK اولین خط دفاعی در برابر ویروس ها بوده و تکثیر ویروسـی را کنترل میکنند. به نظر ميرسد سلولهاي موثر و مرتبط با سقط جنين مكرر شامل دو گروه لنفوسيتهاي T و سلولهاي كشنده طبيعي (NK) باشند.
سقط مكرر به سه يا بيش از سه مورد ختم حاملگي خودبخودي قبل از هفته 20 گفته ميشود. علل سقط مكرر خودبخودي مولتي فاكتوريال ميباشد ولي ميتوان آنها را به دو دسته عمده جنيني(ناشي از كاريوتايپهاي غيرطبيعي) يا مادري تقيسم كرد. در مورد علل مادري سقط راجعه ميتوان به اختلالات انعقادي، اختلالات غدد درون ريز و نقصهاي اندومتريال اشاره كرد. در كل در حدود نيمي از موارد سقط مكرر، غيرقابل توجيه ميباشند كه نقش علل ايمونولوژيك در اين بين بيش از ساير علل مطرح ميباشد.
سلولهايNK بخشی از سلول های ایمنی بدن است که هنگام شکل‌گیری جفت در ناحیه مخاط رحم تجمع میکنند. پس از تخمک گذاری، سلول های کشنده طبیعی به شدت افزایش می یابند و حداقل 30 درصد از استرومای آندومتریوز را شامل می‌شوند.سلول های NK در محل جایگزینی به تعداد زیاد جمع می‌شوند. در اینجا آنها در تماس نزدیک با سلول های تروفوبلاست مهاجم جفت قرار دارند. این تغییر برای اطمینان از جریان خون طبیعی به جنین و جفت در دوران بارداری ضروری است. نکتۀ مهم تفاوت زیاد بین سلول های NK رحم و سلول های NK در خون مادر است که در واقع سلول های NK در خون مادر باعث سقط جنین می‌شوند.
در صورت وجود هر گونه اتهاب در آندومتر، سیستم ایمنی بدن با فرستادن سلول های NK به خون، آمادگی خود را برای مبارزه با التهاب بیان میکند. در این روند گاهی جنين به عنوان يك پيوند آلوتايپ در بدن مادر جايگزين ميشود و از اين جهت توسط سيستم ايمني مادر به عنوان بيگانه شناسايي شود و برعليه آن پاسخهاي ايمني صورت میگيرد. تئوريهاي ايمونولوژيك متعددي براي توجيه سقط مكرر در حيوانات و انسان مطرح شده است، يكي از آنها تغيير وضعيت و عملكرد لكوسيتها در بافت دسيدوآي زنان مبتلا به سقط ميباشد.
لكوسيتها جمعيت سلولي عمده اي از سلولهاي استرماي اندومتريوم رحم را تشكيل ميدهند. نسبت اين لكوسيتها در طي مراحل دوره قاعدگي افزايش مي يابد به طوري كه در سه ماهه اول بارداري به 40-30 درصد ميرسد. در تركيب لكوسيتي دسيدوآ در سه ماهه اول بارداري، سه گروه اصلي شامل ماكروفاژها، لنفوسيتهاي T و يك جمعيت غيرمعمول به نام لنفوسيتهاي گرانوله اندومتريوم حضور دارند. لنفوسيتهاي B و سلولهاي كشنده طبيعي (Natural Killer Cell)با ماركرهاي CD56 و CD16 نيز در استروماي اندومتريوم مشاهده ميشود. سلولهاي NK حدود 15-10درصد از لنفوسيتهاي خون محيطي را شامل ميشوند كه در طول حاملگي طبيعي توسط سيستم هورموني تعديل ميشوند. به طوري كه در طول حاملگي طبيعي انسان، سلولهاي NK در خون محيطي از نظر تعداد كاهش مي يابند كه به طور اصلي كاهش در زير واحدهاي CD16+ ميباشد. همچنين فعاليت ليتيك اين سلولها نيز كاهش پيدا ميكند.
افزايش تعداد سلولهاي NK ميتواند باعث اثر سايتوتوكسيك اين سلولها بر روي تروفوبلاستها باشد به طوري كه در موارد سقط جنين مكرر با اتيولوژي ناشناخته تعداد سلولهاي NK افزايش معني داري داشته است و امروزه اكثر تحقيقات كه سعي در درك پاتوفيزيولوژي سقط مكرر با عامل ناشناخته داشته اند بر روي سلولهاي NK متمركز شده اند كه البته شواهدي را نيز در نقش اين سلولها در پاتوژنز سقط مكرر به دست آورده اند.
مطالعات با تكنيك فلوسايتومتري نشان داده که درصد و تعداد سلولهاي CD56+ bright /CD16+ در موارد سقط مكرر خودبخودي به طور قابل توجهی بالاتر از تعداد آنها در حاملگي هاي طبيعي است. قسمت اعظم سلولهاي NK رحمي مشتق شده از سلولهاي CD56+ bright /CD16+ مي باشند بنابراين افزايش سلولهاي CD56+ bright /CD16+ با افزايش سلولهاي NK رحمي همراه ميباشد و به علت اینكه سلولهاي NK محيطي نيز در نزديكي تروفوبلاستها در حال گردش ميباشند افزايش در تعداد اين سلولها باعث افزايش سايتوتوكسيسيتي بر روي تروفوبلاستها ميشود. به طور کلی برخي از سقط هاي مكرر با دليل ناشناخته ميتواند ناشي از افزايش سلولهاي NK در خون محيطي باشد. ممكن است اين سلولها توسط سيتوكاينهاي موضعي فعال شده و به سلولهاي تروفوبلاست جفت حمله كنند، در نتيجه در فرآيند سقط نقش اساسي داشته باشند.
برای تشخیص میزان فعالیت سلول های NK رحم، باید بین روز بیست و چهارم و بیست و هشتم چرخه عادت ماهانه نمونه برداری انجام شود. چون در این دوره از چرخه عادت ماهانه، سلول های NK در بیشترین میزان خود قرار دارند. این نمونه برداری در مطب پزشک انجام می‌شود و به بی‌حسی نیاز ندارد و شبیه نمونه گیری آزمایش پاپ اسمیر است. پس از نمونه برداری، کمی از بافت آندومتر برای بررسی ژنتیکی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود
این روند بسیار ساده آزمایشگاهی در تشخیص و درمان سقط جنین مکرر بدون علت مشخص کارایی بسیاری دارد.
منابع:
مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي – درماني شهيد صدوقي يزد
کتاب سیتوتوکسیسیته سلولی
https://www.ivf1.com/natural-killer-cells-miscarriage-infertility/